Przejdź do treści
X

Wyszukaj interesującą Cię treść

Relacje

Józef Treder

Józef Treder

Ruski òdjachôł i fardich./ Rosjanin odjechał i gotowe.

Komentarz

Do dziś nie zbilansowano skali zbrodni sowieckich w latach 1944-45. Polacy ginęli w ramach pacyfikacji dokonywanych przez komunistów, „przy okazji” rabunków, szczególnie, gdy odważyli się protestować w obronie krzywdzonych mieszkańców, czy przy próbach samoobrony. Te ofiary komuniści przez lata ukrywali, zakazując publikacji na ich temat lub nimi manipulując. […] Przemarsz wielomilionowych rzesz czerwonoarmistów miał jeszcze inne konsekwencje. Przede wszystkim niezwykle masowe kradzieże mienia prywatnego i publicznego, ale też powszechne, bezmyślne dewastacje nieruchomości i ich wyposażenia, oraz szczególnie bolesne, masowe gwałty na kobietach.

Czytaj dalej:

https://ipn.gov.pl/pl/armia-czerwona-na-ziemi/97137,Miroslaw-Golon-Terror-Armii-Czerwonej-i-NKWD-na-ziemiach-polskich-w-latach-1944-.html

CSB

Té, jak më przëszlë do Biôłi Rzéki na swòje nazôd, ale taki wypadek tu był, nie, w Wejherowie, bò te, ti wòjskòwi, Ruscë, chòdzëlë pò bùdach i dzéwczãta, nie, jo. „Doczki jest”? A terô më, nas bëło szesc, a tam w tim, bò té më tam bëlë w tim bùdinkù. Nie wiém, czë to, dwa dzéwczãta tam bëłë také fajné, fajné to bëłë dzéwczãta, také, jak pani, také, jo, i tegò, i tedë, jak òni przëszlë, òni mielë také lãmpki, té òn krącył tak „zyyy” [?], i tegò, i òne, czãsto òne do nas przëszłë, bò tam w łóżkù bëłë, a to bëłë pierzënë i to wszëstkò, nié. Òne so ległë, mama jich przëkrëła tą pierzëną i cicho, a më sedzelë. Terô szesc knôpów, a òni tegò. Té òni szlë, òni tu nie zatrzimiwelë so wcale. Nikògò nie bëłë, dzéwczãtów nie bëłë, té òni szlë, ale Ruscë, òni jednã, òni, tã jednã, tã jednã jakòs, albò ji nie bëło, albò òna so gdzes tam skrëła, że òni ji nie nalezlë, a tã jednã òni zamknãlë. Té òni, té, a òn tam [?] wzãła mie. Doch jô [?], tam bëło jô i Léo, i Stachù. Troje nas bëłë, a òn tak i tak swòje zrobił, jo. Òna mësla, że mòże òn pùdze, nié, jo, nié, òn jednak nie szedł. Òn na tapczan i swòje tegò i jô wiém, jak òn tam na niã. Òna tam wrzeszcza: „To boli! To boli”, a òn miôł pistolet tam pòd tapczanã, bò tam bëła, jak to so gôdało przódë - zófa tam bëła, jo, i té òn swòje załatwił i szedł, jo. A té, jak më do Biôłi Rzéki przëszlë nazôd, tam téż to bëło, ojej…  Ù mie, ù nas, më mielë taki bùdink i to tam, dach to béł niski. Tam nie bëło wielkiej przestrzeni między dachem, a tim snopem naszim, co më tam mielë. Dwa dzéwczãta bëłë, so chòwałë tam. Òni przy główny ulicë, òne nie chcałë tegò, jo. Tam jedna bëła Marcińskich, a jedna bëła Grzeniowa, jo. I to bëło, ti Grzeniowie to bëła, jedinaczka to bëła. I ta tam, pòtim òna zachòrowa normalnie, zapalenié płuc chyba òna dosta i ùmarła. Té ti gòspòdôrze wiedno narzékelë, ale chto, më jich nie zmùsziwelë. Òni same przëszłë, żebë so tam schòwac, żebë blós Ruscë jich nié, a tak samò kòl sąsadów. A ti mielë taką wëższą córkã. Tam téż wiedno bëło dwùch, abò trzë dzéwczãta sã chòwałë na wies na noc wiedno, jo. I té tak łazëlë. Do nas wiele lëdzy, do nas przëchôdałë, gdze nas, tëch knôpów, bëło tam tëli, té òni nie spelë, òni jakoś tak ù nas, òni wiedno, òni szlë lós wiedno, jo. Tak to bëłë. Tam Ruscë so trzimelë, jeszcze Hél so trzimôł. I òni tam dali, jo, Licowie midzë nama. Òni stôwielë armatë. Tam bëłë kòl stanowiska, armatë nastawioné na, òni strzélelë na Hél, òni strzélelë, jo, i òjc już tedë robił na kòleji w Rédze na stacji, a tam ta sąsôdka, Licówka, ù ni bëła sostra. Jô nie wiém, z Władysławowa, czë z Hélu, tam z tëch strón òna pòchôdała. I tam jednégò dnia, to bëło wieczór, òni zaczãlë tam do tëch białków tam atakòwac, bò ten chłop, tegò chłopa tam téż nie bëło. Ten chiba béł, òni gò mielë wzãté, Ruscë, a òn jeszcze nie béł doma. [?] chùtkò nie przëszedł. I ta jedna, jô nie wiém, czë ti [?], czë ta drëgô, ta ji sostra, do mòjégò òjca do, na dworzec, òna. Òn tam, òjc, jô nie wiém, to bëło wieczór, òjc miôł służbã jô pamiãtóm, jo, i ta szła do òjca, a òjc szedł, bò tam NKWD bëłë niedalek òd dworca tam. Té jak òni tam, ti, co [?] Ruscë, òni jachelë na motorach, nie, i tej ti Ruscë ùceklë. Jak ti przëjachelë, to NKWD, to przëjachało, té òni ùceklë. […] A co ti Ruscë wëprôwielë naprawdę [?]. Dzéwczãta miałë, jo, a ta, co tu tegò, co òn jã miôł, ta pózni, jô jã w Rédze, jô, w Rédze òna mieszkała. Òna bëła chiba szkólną, a to dzeckò òna, jô nie wiém, czë òna to ùrodzëła, czë, albò to kòmù… W ciąży ona bëła, to jô pamiãtóm. To jô pamiãtóm, mój bracyn téż, ten drëgi, Léo, tegò, mieszkac jeszcze. Òna mia chłopa. Òna bëła żeniałô chiba, ale cos, òn, tegò dzecka jô nie widzôł. Co dzéń jô jã widzôł, jo. A gdze tam, gdze òna to dzeckò òstawia, abò co… To tam bëło nôwiã-, chto tam so zajął. Tam doch nikt so nie zajął tim. Òna mùsza to… Ruski òdjachôł i fardich, jo.

PL

Wtedy, jak my przyszliśmy do Białej Rzeki na swoje z powrotem, ale taki wypadek tu był, nie, w Wejherowie, bo te, ci wojskowi, Rosjanie, chodzili po domach i dziewczęta, nie, tak. „Doczki jest”? A teraz my, nas było sześciu, a tam w tym, bo wtedy my tam byliśmy w tym budynku. Nie wiem, czy to, dwoje dziewcząt tam było takie ładne, ładne to były dziewczęta, takie, jak pani, takie, tak, i tego, i wtedy, jak oni przyszli, oni mieli takie lampki, wtedy on kręcił tak „zyyy” [?], i tego, i one, często one do nas przyszły, bo tam w łóżku były, a to były pierzyny i to wszystko, nie. One się położyły, mama ich przykryła tą pierzyną i cicho, a my siedzieliśmy. Teraz sześciu chłopaków, a oni tego. Wtedy oni szli, oni tu nie zatrzymywali się wcale. Nikogo nie były, dziewcząt nie było, wtedy oni szli, ale Rosjanie, oni jedną, oni, tę jedną, tę jedną jakoś, albo jej nie było, albo ona się gdzieś tam schowała, że oni jej nie znaleźli, a tę jedną oni zamknęli. Wtedy oni, wtedy, a on tam [?] wzięła mnie. Przecież ja [?], tam było ja i Leon, i Stachu. Troje nas były, a on tak i tak swoje zrobił, tak. Ona myślała, że on może pójdzie, nie, tak, nie, on jednak nie poszedł. On na tapczan i swoje tego i ja wiem, jak on tam na nią. Ona tam krzyczała: „To boli! To boli”, a on miał pistolet pod tapczanem, bo tam była, jak to się mówiło kiedyś - kanapa tam była, tak, i wtedy on swoje załatwił i poszedł, tak. A wtedy, jak my do Białej Rzeki przyszliśmy z powrotem, tam też było, ojej… U mnie, u nas, my mieliśmy taki budynek i to tam, dach to był niski. Tam nie było wielkiej przestrzeni między dachem, a tym snopem naszym, który my tam mieliśmy. Dwoje dziewcząt było, się chowały tam. Oni przy głównej ulicy, one nie chciały tego, tak. Tam jedna była Marcińskich, a jedna była Grzenkowiczów, tak. I to było, ci Grzenkowiczowie to była, jedynaczka to była. I ta tam, potem ona zachorowała normalnie, zapalenie płuc chyba ona dostała i umarła. Wtedy ci gospodarze zawsze narzekali, ale kto, my ich nie zmuszaliśmy. One same przyszły, żeby się tam schować, żeby tylko Rosjanie ich nie, a tak samo u sąsiadów. A ci mieli taką wyższą córkę. Tam też zawsze było dwóch, albo trzy dziewczyny się chowały na wieś na noc zawsze, tak. I wtedy tak chodzili. Do nas wiele ludzi, do nas przychodziły, gdzie nas, tych chłopaków, było tam tyle, wtedy oni nie spali, oni jakoś tak u nas, oni zawsze, oni odchodzili zawsze, tak. Tak to były. Tam Rosjanie się trzymali, jeszcze Hel się trzymał. I oni tam dalej, tak, Licowie między nami. Oni stawiali armaty. Tam były koło stanowiska, armaty nastawione na, oni strzelali na Hel, oni strzelali, tak, i ojciec już wtedy pracował na kolei w Redzie na stacji, a tam ta sąsiadka, Licowa, u niej była siostra. Ja nie wiem, z Władysławowa, czy z Helu, tam z tych stron ona pochodziła. I tam jednego dnia, to było wieczorem, oni zaczęli tam do tych kobiet tam atakować, bo ten mężczyzna, tego mężczyzny tam też nie było. Ten chyba był, oni go wzięli, Rosjanie, a on jeszcze nie był w domu. [?] szybko nie przyszedł. I ta jedna, ja nie wiem, czy tej [?], czy ta druga, ta jej siostra, do mojego ojca do, na dworzec, ona. On tam, ojciec, ja nie wiem, to było wieczorem, ojciec miał służbę ja pamiętam, tak, i ta poszła do ojca, a ojciec poszedł, bo tam NKWD były niedaleko od dworca tam. Wtedy, jak oni tam, ci, co [?] Rosjanie, oni jechali na motorach, nie, i wtedy ci Rosjanie uciekli. Jak ci przyjechali, to NKWD, to przyjechało, wtedy oni uciekli. […] A co ci Rosjanie wyprawiali naprawdę [?]. Dziewczęta miały, tak, a ta, co tu tego, co on ją miał, ta później, ja ją w Redzie, ja, w Redzie ona mieszkała. Ona była chyba nauczycielką, a to dziecko ja nie wiem, czy ona to urodziła, czy, albo to komuś… W ciąży ona była, to ja pamiętam. To ja pamiętam, mój brat też, ten drugi, Leon, tego, mieszkać jeszcze. Ona miała męża. Ona wyszła za mąż chyba, ale coś, on, tego dziecka ja nie widziałem. Co dzień ja ją widziałem, tak. A gdzie tam, gdzie ona to dziecko zostawiła, albo co… To tam było najwię-, kto tam się zajął. Tam przecież nikt się nie zajął tym. Ona musiała to… Rosjanin odjechał i gotowe, tak.

Fragmenty relacji

Niemcë Stutthof likwidowelë i wëprowadzëlë tëch więźniów./Niemcy Stutthof likwidowali i wyprowadzili tych więźniów.

Ù nas bëła biéda./U nas była bieda.

Jak Ruscë wkroczëlë, té më mùszelë ùcekac./Jak Rosjanie wkroczyli, wtedy my musieliśmy uciekać.

Ruski òdjachôł i fardich./ Rosjanin odjechał i gotowe.

I w partizantkã më so bawilë téż./W partyzantkę my też się bawiliśmy.

Jô robił w kùzni./Ja pracowałem w kuźni.

Jô béł wzãti, bò jô miôł bracy na zôchòdze./Ja zostałem wzięty, bo miałem braci na zachodzie.