Relacje
Leszek Spigarski
Në i na jednym òdpùsce w 1974 rokù më so dowiedzelë, że bãdze Ksądz Kardinôł Sztefón Wëszińsczi./ No i na którymś odpuście w 1974 roku dowiedzieliśmy się, że będzie Ksiądz Kardynał Stefan Wyszyński.
Komentarz
W dniach 27-29 maja 2022 roku w Wejherowie odbył się kolejny Odpust Wniebowstąpienia Pańskiego. Na Kalwarię Wejherowską przybyły pielgrzymki z południowych i środowych Kaszub. W niedzielę, 29 maja, przy kościele Trzech Krzyży na Kalwarii Wejherowskiej odprawiona została suma odpustowa pod przewodnictwem abp. Stanisława Gądeckiego, przewodniczącego Episkopatu Polski. W nabożeństwie uczestniczył również abp Tadeusz Wojda, metropolita gdański, ks. Daniel Nowak, infułat kapitulny kapituły kolegiackiej wejherowskiej oraz władze miasta i powiatu. Podczas mszy św. odsłonięta została tablica upamiętniająca dwie wizyty ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego na wejherowskiej Kalwarii – 20 kwietnia 1953 r. i 26 maja 1974 r.
CSB
(…), ale w 1974 rokù je wiedzec Gmina Lëniô, parafio Lëniô, parafio z Lëni kòżdégò rokù brała ùdzél w pielgrzimkach do Wejrowa na òdpùst Wniebòwstąpieniô, jo. Në i na jednym òdpùsce w 1974 rokù më so dowiedzelë, że bãdze Ksądz Kardinôł Sztefón Wëszińsczi. I to z knôpama, dwòje taczich barżi zajinteresowónëch, tam filmòwelë, gôdóm: „Słëchôjta, jedzemë do Wejrowa. Bãdzemë robilë film. Bãdze Wëszińsczi, to mùszimë gò sfilmòwac i sfòtografòwac. Wa bãdzeta robic zdjãca, a jô bãdã filmòwôł”. No i w trzech më jachelë do Wejrowa, aùtobùsã më dojachelë w niedzelã. No i stojimë pòd górą, żebë sã przërëchtowac, w tim jedną razą czëjemë z megafònu z górë tam, chtos gôdôł: „Przëbôcziwómë, że ni mòże…”, to mie we łbie wiedno szëmi, te słowa, do dzys, „Przëbôcziwómë, że ni mòże ùżëwac fòtografnëch aparatów dlô bezpiekù Ksãdza Kardinała. Më baro prosymë, żebë nie robic òdjimków. Je tuwò na placu grëpa Pòlsczi Telewizji i bãdzeta mògła wszëskò òbezdrzec w telewziji, całą ùroczëstosc”. Cëszi kòta. Në jo, jô mówiã, terô nóm dalë. Co zrobic… „Schòwta wa ten aparat, ale film mùszimë zrobic. Nie dô radë”. A bëło to pò deszczu. Jô miôł ùbróné taką, nié pelerinã, ale taczi òtalionowi mańtel, jak to tedë bëłë w módze. Taczi włosczi, òtalionowi mańtel, chtëren téż przed deszczã kąsk chronił. No i jidzemë na tã kalwariã. Wchòdzymë, bò za chwilã mô przëjachac Ksądz Kardinôł, nié. Ju wszëscë lëdze bëlë. Wiele lëdzy bëło, pôradzesąt tësãcy. Całé górë bëłë òbstawioné lëdzama. Më téż wchòdzymë na jaką górã, mówimë: „Z ti górë bãdze trzeba robic”. Jaż przëgòtowôł sobie tuwò, za pasã kamerã schòwôł, przëkrił tim. Òni schòwalë swòje aparatë. Schòwalë téż w torbã. I jô so tã kamerã za pas, pòd ten mańtel schòwôł, no i jidzemë. Òni òbòk mie jak òchroniarze jaczi, nié, bòdigradë, szlë. Ale jô mówił: „Pilnujta, żebë mie chto nie dorwôł. Wa nic nie róbta, tilkò pilnujta”. I tak to bëło na òdpùstowi mszë. No i pòdjéżdżô, më stanãlë na górce i pòdjéżdzô aùtół, wëlôżô, wësôdô Ksądz Kardinôł, a je baldachim w dole. Czekôł na nich z baldachimã. Sztërzech lëdzy czekało z baldachimã, nié. Tej jô ju widzã, jak òni pò tëch schòdach wchòdzą, jô gôdóm: „Słëchôjta, tu nie bãdze widzec, bò òn bãdze pòd baldachimã. Z górë më nie bãdzemë gò widzec”! To jesz przebieglë na jiną stronã. Taką, co bë mòżna bëło to filmòwac. I robią, i té, akùratno kòle Kaplëce Trzecy Ùpôdk Jezësa, ta pierszô kaplëca, co so wchòdzy na kalwariã, na Gòlgòtã, tam kòle ni stanãlë w tim, że pùdze. No to tak stanął i czekôł. I na slepò, bò tak z tą kamerą, bò ni można bëło patrzec, nic do òka ni mòżno bëło tego przëłożëc. Na slepò tak… Tëli, co jô rozmiôł filmòwac, a rozmiôł dobrze robic, bò filmë są dosc dobrze, jô włącził tã kamerã, a òna zaczãła bãczëc. Du-du-du chòdzy, bò to béł sprãżinowi napãd. Nie bëło na baterie, le sprãżinowi. To bãczi, ale jô tak schòwôł tak pòd ten brzëch, jak jô mógł, tim przëkrił, i tak wëcélowôł tak jak kòwbòj z flintë, nié. Ten, i prawie szedł kardinôł, wëlôzł kąsk spòd tegò baldachimù, czësto dobrze gò bëło widzec, no i jô próbòwôł. Tak jak òn szedł, tak jô tim sobie tuwò mańtlã so ùstôwiôł w tã stronã. Nawetka pòbłogòsławił mie, no i szedł dali. No i pòtemù taczé òstatné zdjãcé, jak ju na górã. Jô zrobił taczé najachanié na kaplëcã i pòtemù, jak ju szedł pò całi mszë, to jesz tam pôrã bùdków jô zrobił, bò doch òdpùstowé bùdë téż bëłë, nié, jô zrobił. Wszëskò dérowało 58 sekùndów, ale to 58 sekùndów òkôzało sã fest historiczną sprawą dlôtegò, że to béł jediny film, bò niżódny telewizji tam nie bëło. Jeżlë chtos béł, to jakąs atrapã miôł, czë cos. Niżódny telewizji nie bëło, bò tedë nie zanôlégało władzë naszi na promòwanim Ksãdza Kardinała, nié, tej to sã òkôzôł, że to béł jediny film, chtëren béł nakrãcony z òdwiedzënów Ksãdza Kardinała na Wejrowsczi Kalwarii, to je 1974 rok. 58 sekùndów bawiło to przeńscé. Fejn mie sã ùdało, że całą gãbã, całą, wszësczich tam, i ksãdza Glempa, chtëren béł tej jegò pòmòcnikã, czë jak to so tam gôdô, në, sekretarzã, nié. Bëło widzec (?) Tam jesz jaczis biskùp béł. To wszëskò bëło pòkôzóné. Ten film je dërch w naszi telewizji, kablowi, Twòji Telewizji Mòrsczi. Czile razy béł pòkazywóny. Ju czile lat dowslôdë redaktórka Redżina Òsowickô, gôdającë ò kalwarii, to czile razów gò pòkazywa. Më szukelë za jinym filmã, żebë bëło. Òkazëje so, że ni ma niżódnégò filmù. Bëłë leno niechtërné zdjãca, chtërne bëłë robioné prosto na wôłtôrzu, gdze òrganista mógł robic, nié, bò tam ju nie wchòdzëlë, nie przëstąpiwelë na wôłtôrzu, bò wôłtôrz béł pòdniosłi wiele wëżi nad wlézenim do kaplëcë. Mie so to ùdało, wëwòłac téż. Jô dłudżi czas gò pòkazywôł. Jô jachôł czile razy do Lëni w Dodomie Kùlturë gò pòkazac na taczich zéńdzeniach, ale baro rzôdkò, bò jesz w 1980 rokù to nie wiedzôł człowiek, co sã dzeje, òsoblëwie tej, czej so miało doswiôdczenia z 1970 rokù z tima òdjimkama pòwiatu, Pòwiatowégò Starostwa. Terô, jak më pòkôzelë, to so òkôzało, że to je jedurny. Do ti chwilë nikt sã nie pòkôzôł z taczim filmã. Nakrãcony na òsemmilimetrowi tasmie. Jô zrobił nawetka zdjãca, czile òdjimków i colemało je pòkazëjã. Ju czile razów, łoni téż, jô miôł całą gôdkã ò tim w telewizji prawie z tegò placu, w chtërnym jô to zrobił. Redaktór telewizji pòprosył mie, i òperatór, żebë më nalezlë, stanãlë w placu, z chtërnégò jô to robił. Prawie z tegò placu tam repòrtôż, gôdka i pòkôzóny ten film, jak jô to robił. To bëła całô réga òpòwiesców ò tëch 58 sekùndach z kardinałã. Je wiedzec, że to wiôldżi strach, bò w wiôldzim napiãcym. Jô mùszôł pòzerac w jiné place, wzerac, co jinégò robic, cëszi brac tã kamerã, chtërna kąsk brzãczała, nié, bò mia sprãżinowi napãd tak jak jô gôdôł. Në, ale ùdało sã! Nikt nama krziwdë nie zrobił. Pòtemù jô dôł ten film do wëwòłaniô. Jô gò dostôł nazôd w całoscë. To labòratorium taczé, co to robiło, bëło w Copòtach, jô jachôł. Jô sobie to kąsk zmóntowôł i te 58 sekùndów do dzysô je w archiwùm, i wierã w archiwùm mùzeùm téż, bò te wszësczé rzeczë, to dërch móm starã archiwizowac w mùzeùm.
PL
(…), ale w 1974 roku oczywiście Gmina Linia, parafia Linia, parafia z Lini co roku uczestniczyła w pielgrzymkach do Wejherowa na Odpust Wniebowstąpienia, jo. No i na którymś odpuście w 1974 roku dowiedzieliśmy się, że będzie Ksiądz Kardynał Stefan Wyszyński. I to z chłopakami, dwóch takich bardziej zaangażowanych, tam filmowali, mówię: „Słëchôjta, jedzemë do Wejrowa. Bãdzemë robilë film. Bãdze Wëszińsczi, to mùszimë gò sfilmòwac i sfòtografòwac. Wa bãdzeta robic zdjãca, a jô bãdã filmòwôł”. No i w trójkę pojechaliśmy do Wejherowa, autobusem dojechaliśmy w niedzielę. No i stoimy pod górą, żeby się przygotować, a nagle słyszymy z megafonu z góry tam, ktoś się gadał: „Przypominamy, że obowiązuje…”, to mie jeszcze we łbie wiedno szëmi, te słowa, do dzys, „Przypominamy, że obowiązuje całkowity zakaz używania aparatów fotograficznych ze względu na bezpieczeństwo Księdza Kardynała. Bardzo prosimy nie fotografować. Jest tutaj obecna ekipa Telewizji Polskiej i będziecie mogli państwo wszystko w telewizji obejrzeć, całą uroczystość”. I cisza. Në jo, jô mówiã, terô nóm dalë. Co zrobic… Schówta wa ten aparat, ale film mùszimë zrobic. Nie dô radë. A było to po deszczu. Jô miôł ùbróné taką, nié pelerinã, ale taki płaszcz otalionowy, jak to wtedy były modne. Taczi włosczi płaszcz otalionowy, który też przed deszczem chronił kąska. No i jidzemë na tã kalwariã. Wchòdzymë, bò za chwilã mô przëjachac Ksiądz Kardynał, nié. Już wszëscë lëdzë bëlë. Wiele lëdzy bëło, pôradzesąt tësãcy. Całé górë bëłë òbstawioné lëdzama. Më téż wchòdzymë na jaką górã, mówimë: „Z ti górë bãdze trzeba robic”. Jaż przëgòtowôł sobie tutaj, za pasã kamerã schòwôł, przëkrił tim. Òni schòwalë swòje aparatë. Schòwalë téż w torbã. I ja sobie tę kamerę za pas, pòd ten płaszcz schòwôł, no i jidzemë. Òni òbòk mie jak òchroniarze jaczi, nié, bodygardy, szlë. Ale jô mówił: „Pilnujta, żebë mie kto nie dorwôł. Wa nic nie róbta, tilkò pilnujta mie”. No i taka była atmosfera na dla nas taka atmosfera na mszy odpustowej. No i podjeżdża, stanęliśmy na górce i podjeżdża samochód, wychodzi, wysiada Ksiądz Kardynał, a jest baldachim na dole. Czekał na nich z baldachimem. Sztërzëch lëdzy czekało z baldachimã, nie. No to ja już widzę, jak òni pò tëch schòdach wchòdzą, ja mówię: „Słëchôjta, tu nie bãdze widzec, bò òn bãdze pòd baldachimem. Z górë më nie bãdzemë gò widzec”! To jesz przebieglë na jiną stronã. Taką, co bë mòżna bëło to filmòwac. I robią, i té, akuratnie kòle kaplëcë Trzecy Upadek Jezusa, ta pierwsza kaplëca, co so wchòdzy na kalwariã, na Gòlgotã, tam kòle ni stanãlë w tim, że pùdze. No to tak stanął i czekôł. I na slepò, bò tak z tą kamerą, bò ni mòżna bëło patrzec, nic do oka ni mòżna bëło tegò przëłożëc. Na slepò tak… Tëli, co jô rozmiôł filmòwac, a rozmiôł dobrze robic, bò filmë są dosyć dobrze, włączyłem tą kamerę, a ona zaczęła buczeć. Du-du-du chodzi, bo to był napęd sprężynowy. Nie było na baterie, tylko sprężynowy. To buczy, ale ja tak schowałem tak pod ten brzuch jak mogłem, tym przykryłem, i tak wycelowałem tak jak kowboj z pistoletu, nie. Ten, i akuratnie szedł kardynał, wyszedł troszeczkę spod tego baldachimu, był ładnie wtedy widoczny, no i próbowałem. Tak jak on szedł, tak ja tym sobie tutaj płaszczem się ustawiałem w tę stronę. Nawet pobłogosławił mnie, no i poszedł dalej. No i potem takie ostatnie zdjęcie, jak już na górę. Zrobiłem taki najazd na kaplicę i potem, jak już szedł po mszy całej, to jeszcze tam parę straganów zrobiłem, bo przecież stragany odpustowe też były, nie, zrobiłem. Wszystko trwało 58 sekund, ale to 58 sekund właśnie się okazało niezwykle historyczną sprawą, dlatego, że był to jedyny film, bo żadnej telewizji tam nie było. Jeżeli ktoś był, to jakąś atrapę miał, czy coś. Żadnej telewizji nie było, bo wtedy nie zależało władzom naszym na promowaniu Księdza Kardynała, nie, więc to się okazał, że to był jedyny film, który został nakręcony z wizyty Księdza Kardynała na Kalwarii Wejherowskiej, czyli 1974 rok. 58 sekund trwało to przejście. Fantastycznie mi się udało, że całą twarz, całą, wszystkich tam, i księdza Glempa (kard. Józef Glemp), który był wtedy jego asystentem, czy jak to się tam mówi, no, sekretarzem, nie. Było widoczne (?). Tam jeszcze jakiś biskup był. To wszystko było pokazane. Ten film w dalszym ciągu jest w telewizji naszej, kablowej, Twojej Telewizji Morskiej. Kilka razy był pokazywany. Już kilka lat temu redaktor Regina Osowicka, mówiąc o kalwarii, to kilka razy go pokazywała. Szukaliśmy innego filmu, żeby było. Się okazuje, że nie ma żadnego filmu. Były tylko niektóre zdjęcia, które były robione na, bezpośrednio na ołtarzu, gdzie organista mógł robić, nie, no bo tam już nie wchodzili, nie interweniowali na ołtarzu, no bo ołtarz był podniesiony znacznie wyżej nad wejściem do kaplicy. No i udało mi się to i wywołać, i ten, bo on długi czas pokazywałem go. Udawałem się parę razy w Lini w Domu Kultury go pokazać na takich spotkaniach jakiś tam, ale bardzo rzadko, bo to jeszcze do 1980 roku to nie wiedział człowiek, co się dzieje, szczególnie, mając te doświadczenia z 1970 roku z tymi zdjęciami powiatu, Starostwa Powiatowego, więc wcale, tak trzymano, ale teraz, jak pokazaliśmy, okazuje się, że jest to jedyny. Do tej pory nie pojawił się żaden nikt z takim filmem. Nakręcony na taśmie 8-milimetrowej, no i z tego można było. Zrobiłem nawet zdjęcia, parę zdjęć i często to pokazuję. Już kilka razy, w ubiegłym roku również, cały miałem wywiad na ten temat w telewizji właśnie z miejsca, w którym to robiłem. Redaktor telewizji poprosił mnie, i operator, żebyśmy znaleźli, ustawili się w miejscu, z którego ja to robiłem. Właśnie z tego miejsca tam reportaż, wywiad i pokazany ten film, jak ja to robiłem. To była cała historia opowieści o tych 58 sekundach z kardynałem. No oczywiście to stres ogromny, bo w napięciu ogromnym. Musiałem rozglądać się w inne miejsca, patrzeć, co innego robić, no i wyciszać tą kamerę, która no niestety warczała trochę, nie, bo miała napęd sprężynowy tak, jak mówiłem. No, ale udało się! Udało się, nikt nam nic krzywdy nie zrobił. Potem to dałem do wywołania film. Otrzymałem w całości. To laboratorium takie, które to robiło, to w Sopocie się mieściło, to pojechałem. Wywołali mi. Zmontowałem to sobie trochę i te 58 sekund do dziś jest w archiwum, i chyba w archiwum muzeum również, bo te wszystkie rzeczy tutaj, to cały czas staram się archiwizować w muzeum.
Fragmenty relacji
