Relacje
Bernard Goldmann
Na Sybir wëwiozlë, bò òn béł „German”, bò niemiecczé nazwiskò miôł./Na Sybir wywieźli, bo on był „German”, bo miał niemieckie nazwisko.
Komentarz
10 lutego 1940 roku rozpoczęła się pierwsza masowa deportacja Polaków na Sybir, przeprowadzona przez NKWD. W głąb Związku Sowieckiego wywieziono około 140 tys. obywateli polskich. Wielu umarło już w drodze, tysiące nie wróciły do kraju. Wśród deportowanych były głównie rodziny wojskowych, urzędników, pracowników służby leśnej i kolei ze wschodnich obszarów przedwojennej Polski.
Czytaj dalej:
https://ipn.gov.pl/pl/historia-z-ipn/137719,Deportacje-Polakow-w-glab-Zwiazku-Sowieckiego.html
Pod rządami stalinowskimi wiele narodów zostało przesiedlonych na Syberię lub do Kazachstanu, głównie podczas II wojny światowej. Wśród nich było wielu Niemców, których rząd radziecki oficjalnie uważał za element niebezpieczny, zagrażający w sytuacji inwazji na Związek Radziecki. Władze radzieckie podkreślały jawnie wobec osób niemieckiej narodowości, że deportacja to jednocześnie brak możliwości powortu do domów rodzinnych.
CSB
- Tu béł sąsôd, Steinke so nazéwôł. Całą wòjnã sã ùkriwôł, ale za to, że òn miôł niemiecczé nazwiskò, to pòwiedzelë „German” i gò wzãlë, na Sybir wëwiozlë, bò òn béł „German”, bò niemiecczé nazwiskò miôł. I tëch, co mielë, Niemców, co zdatny bëlë do robòtë, albò tëch, co mielë trzecą grupã, to wëwiozlë na Sybir. I tu ze Somònina pôrãnôsce chłopa bëło wëwiozłé. Chiba jeden, że nie wrócył, a ta reszta wrócelë z Rusji, ze Syberii. Do Czelabińska òni ich tam wëwiozlë, za Syberią jaż.
- I òni wrócelë, i, òni ùceklë, czë òni?
- Nié, òni pòtemù wëpùszczëlë. Jednak Bierut pò wòjnie, jo, tegò tëli ùtargòwôł tam gdzes ze Stalinã, że tegò, bò to trzecô grëpa bëła z przymusu, jo. I, że to przëmùszëlë do ti trzecy grëpë, i tak dali. Bò Niemców to òni tam trzimelë. Ti właściwie Niemcë, to bëlë jakò jeńcë wòjenny, i Niemcë to wrócëlë w 1953/1954/1955/1956 rokù dopiére. 10 lat Niemcë, Ruscë jich trzimelë na przëmùsowëch robòtach. […] Òni, Ruscë, przë.., szlë òd Egiertowa, z ti stronë, z pòłudniowi stronë, a na północné Kartuzë, no to właśnie tam Niemcë sã brónielë, jo, na… Mielë z tëłu za plecama las, osłonã mielë, i ta obrona niemieckô bëła z ti stronë. To i tak, Niemcë, jak w 1939 z ti stronë przëszlë, ale Ruscë tak samò z ti stronë, bò to Ruscë òkrążeniama wiedno wchòdzëlë, jo. No i tu, jak jô mówiã, kòbiétë, tegò, to i Ruscë brelë kòbiétë, i to, jo, i gwałtë bëłë i tak dalej, no różnie, nié. To kòbiétë so schòwałë i cëda niewida tu bëłë, nié. A w ogóle, jak ti Ruscë, no to… Pòlôcë, no to jeszcze pòlskô milicjô bëła, to brónia, ale mòglë bróniec tilkò pòlsczich kòbiét, jo, ewentualnie, a Niemczi no to Ruscë brelë, bò to bëłë Niemczi i tegò, to z kolei naszi ni mielë prawa bróniec jich. A tëch Rusków, to jak jô mówiã. Ti oficerowie to tam jeszcze pò szkòłach, a tak to bëło [?] takô, że so, dzicz, że niesamowicie, jo.
PL
- Tu był sąsiad, Steinke się nazywał. Całą wojnę się ukrywał, ale za to, że on miał niemieckie nazwisko, to powiedzieli „German” i go wzięli, na Sybir wywieźli, bo on był „German”, bo niemieckie nazwisko miał. I tych, co mieli, Niemców, zdatni byli do pracy, albo tych, którzy mieli trzecia grupę, to wywieźli na Sybir. I tu ze Somonina paręnaście mężczyzn było wywiezionych. Chyba jeden, że nie wrócił, a ta reszta wróciła z Rosji, ze Syberii. Do Czelabińska oni ich tam wywieźli, za Syberią aż.
- I oni wrócili, i, oni uciekli, czy oni…?
- Nie, oni potem wypuścili. Jednak Bierut po wojnie, tak, tego tyle utargował gdzieś ze Stalinem, że tego, bo to trzecia grupa była z przymusu, tak. I, że to przymusili do tej trzeciej grupy, i tak dalej. Bo Niemców oni tam trzymali. Ci właściwie Niemcy, to byli jako jeńcy wojenni, i Niemcy to wrócili w 1953/1954/1955/1956 roku dopiero. 10 lat Niemcy, Rosjanie ich trzymali na robotach przymusowych. […] Oni, Rosjanie, przy…, szli od Egiertowa, z tej strony, z południowej strony, a na północnej Kartuzy, no to właśnie tam Niemcy się bronili, tak, na… Mieli z tyłu za plecami las, osłonę mieli, i ta obrona niemiecka była z tej strony. To i tak, Niemcy, jak w 1939 z tej strony przyszli, ale Rosjanie tak samo z tej strony, bo to Rosjanie zawsze okrążeniami wchodzili, tak. No i tu, jak ja mówię, kobiety, tego, to i Rosjanie brali kobiety, i to, tak, i gwałty były i tak dalej, no różnie, nie. To kobiety się schowały i cuda niewidy tu były, nie. A w ogóle, jak ci Rosjanie, no to… Polacy, no to jeszcze polska milicja była, to broniła, ale mogli bronić tylko polskich kobiet, tak, ewenutlanie, a Niemki no to Rosjanie brali, bo to były Niemki i tego, to z kolei nasi nie mieli prawa bronić ich. A tych Rosjan, to jak ja mówię. Ci oficerowie jeszcze po szkołach, a tak to było [?] taka, że się, dzicz, że niesamowicie, tak.
Fragmenty relacji
