Relacje
Bernard Goldmann
A komuna jeszcze pòwiedza, że më so wzbògacëlë./A komuna jeszcze powiedziała, że my się wzbogaciliśmy.
Komentarz
Kwestia reparacji wojennych spowodowanych II wojną światową została rozstrzygnięta w 1945 roku na konferencjach w Jałcie i Poczdamie. Ustalono, że Niemcy ponoszą pełną odpowiedzialność za szkody wyrządzone podczas wojny oraz mają obowiązek częściowego naprawienia szkód i pokrycia strat. Reparacje miały zostać spłacone w naturze, a spraw związanych z ich regulacją miała doglądać Międzysojusznicza Komisja Odszkodowań w siedzibą w Moskwie. Ustalono także, że sowiecka strefa okupacyjna wraz z dodatkowymi świadczeniami z zachodnich regionów zapewni reparacje Związkowi Radzieckiemu i Polsce. W praktyce realizacja tych postanowień nie zawsze odpowiadała polskim oczekiwaniom, gdyż władze sowieckie często apodyktycznie decydowały, jakim kapitałem Polska powinna się zadowolić. USA, Wielka Brytania, Francja i pozostałe państwa miały zapewnione reparacje ze strony stref zachodnich. Realizacja decyzji Poczdamu, w tym dotyczących reparacji wojennych, napotkała trudności i została zaniechana. W układzie londyńskim (1952) mocarstwa zachodnie zrezygnowały z pobierania pozostałych reparacji od Republiki Federalnej Niemiec. Podobnie ZSRR, i pod jego presją Polska, z dniem 1 stycznia 1954 r.
CSB
Wiele, ti, co bëlë na wòjnie pierszi swiatowi, albò pedlë, tëch kòbiétë, względnie rodzice, dostelë, to bëła chiba przez trzë lata, taką réńtã płaconô przez Niemców, abò przez Pòlôków, jo, przez Pòlskã. I té Niemcë delë na miesąc za dwa prosãta, a Pòlôcë delë za dwie swinie, za tuczniczi dwa. No té kto, i té jeszcze béł ten podział na katolëków i ewangelików. Kto béł ewangelikã, no to przeważnie bëlë Niemcë, a katolëcë bëlë Pòlôcë, i, to so deklarowelë, chòc niemiecczé nôzwëskò mielë i pòchòdzenié niemiecczé, deklarowelë so pò pierszi wòjnie swiatowi jakò Pòlôcë, bò to dało òdszkòdowanié, no, przez trzë lata. Rodzicie, pòwiédzmë, jak sënowie pedlë na wòjnie, jo, to dało przez trzë lata òdszkòdowanié, i to bëło lepszi pieniądz, jak Pòlôcë płacëlë wiãcy bënômni jak Niemcë, jo, bò Niemcë tëch nawet, tëch swòjich Niemców traktowelë jakò drëgą kategoriã, co tu bëlë, jo. Jinaczi bëło w Niemcach, nié. I tata béł na pierszi wòjnie swiatowi, i jich szło piãcu bracy, òn jeden żëwi wrócył, no té óma dostała òdszkòdowanié, i te pieniãdze zainwestowelë, i bùdowelë chléw, jo, za to, bò bëłë pieniãdze, a tak wele zemiã, czë gòspòdarstwa pieniãdze dostelë za to przeważnie, chòc reforma bëła przed pierszą wòjną swiatową, ale nié darmò, to mùszelë spłacëc, jo, i to w bankù grëdzącczim na przikład. Tu jeszcze papiórë doma móm, co bank Graudenz, jo. Co przed pierszą wòjną wzãlë do, kùpielë, czë zemiã, czë gòspòdarstwa i pòżiczkã wzãlë w bankù, ale to trzeba bëło spłacëc. Nawet terô, pò drëdżi wòjnie swiatowi, kto ni miôł spłaconé, to Pòlskô so ùpòmnã, jo, a niejednyma jeszcze delë nibë wzbògacenié wòjenné. Më bëlë wëwiozłi, a wrócëlë z Niemców, tej jeszcze nama delë nibë wzbògacenié wòjenné, chòc më wszëskò stracëlë, bò tu béł stôri bùdink. No, ta stodoła bëła, chléw jakò takò téż, ale bùdink to béł bez òknów, bez dwiérzi, stodoła bez délów, bez wierzejów. I tak samò chléw, no, bez dachù, jo, i to wszëskò pò ti drëdżi wòjnie swiatowi to trzeba bëło òdnowiec, a komuna jeszcze pòwiedza, że më so wzbògacëlë. Më bëlë wëwiozłi w 1941 i wrócëlë w 1946, jo.
PL
Wielu, ci, którzy byli na I wojnie światowej, lub padli, tych kobiety, względnie rodzice, dostali, to był chyba przez trzy lata, taką rentę płaconą przez Niemców, albo przez Polaków, tak, przez Polskę. I wtedy Niemcy dali na miesiąc za dwa prosięta, a Polacy dali za dwie świnie, tuczniki dwa. No wtedy kto, i wtedy jeszcze był ten podział na katolików i ewangelików. Kto był ewangelikiem, no to przeważnie byli Niemcy, a katolicy byli Polacy, i, to się deklarowali, choć niemieckie nazwisko mieli i pochodzenie niemieckie, deklarowali się po I wojnie światowej jako Polacy, bo to dało odszkodowanie, no, przez trzy lata. Rodzice, powiedzmy, jak synowie padli na wojnie, tak, to dało przez trzy lata odszkodowanie, i to było lepszy pieniądz, jak Polacy płacili więcej bynajmniej jak Niemcy, tak, bo Niemcy tych nawet, tych swoich Niemców traktowali jako drugą kategorię, którzy tutaj byli, tak. Inaczej było w Niemczech, nie. I tata był na I wojnie światowej, i ich szło pięciu braci, on jeden żywy wrócił, no wtedy babcia dostała odszkodowanie, i te pieniądze zainwestowali, i budowali chlew, tak, za to, bo były pieniądze, a tak oto ziemię, czy gospodarstwa pieniądze dostali za to przeważnie, choć reforma była przed I wojną światową, ale nie darmo, to musieli spłacić, tak, i to w banku grudziądzkim na przykład. Tu jeszcze dokumenty mam w domu, które bank Graudenz, tak. Którzy przed I wojną wzięli do, kupili, czy ziemię, czy gospodarstwa i pożyczkę wzięli z banku, ale to trzeba było spłacić. Nawet teraz, po II wojnie światowej, kto nie spłacił, to Polska się upomniała, tak, a niektórym dali jeszcze niby wzbogacenie wojenne. My byliśmy wywiezieni, a wróciliśmy z Niemiec, wtedy jeszcze nam dali niby wzbogacenie wojenne, choć my wszystko straciliśmy, bo tu był stary budynek. No, ta stodoła była, chlew jako tako też, ale budynek to był bez okien, bez drzwi, stodoła bez desek, bez wierzei. I tak samo chlew, no, bez dachu, tak, i to wszystko po II wojnie światowej to trzeba było odnowić, a komuna jeszcze powiedziała, że my się wzbogaciliśmy. My byliśmy wywiezieni w 1941, a wróciliśmy w 1946, tak.
Fragmenty relacji
