Relacje
Bernard Goldmann
I to niejednëch ksãżi retało./I to ratowało niektórych księży.
Komentarz
Kościół katolicki w Polsce był brutalnie tłumiony przez hitlerowców podczas okupacji niemieckiej w latach 1939-1945. Działania te prowadzono w ramach programu Intelligenzaktion, którego celem było wyniszczenie polskich elit. Represje były najsurowsze na terenach zaanektowanych przez nazistowskie Niemcy, gdzie systematycznie konfiskowano, zamykano lub dewastowano setki kościołów i klasztorów, a większość duchownych mordowano, więziono lub deportowano. Nienawiść do duchowieństwa jako przywódców społeczności lokalnej wynikała także z ogólnego planu traktowania kultury polskiej. W hitlerowskim planie germanizacji nie było miejsca dla chrześcijaństwa. Dążono do likwidacji Kościoła polskokatolickiego, choć pozwalano działać duchowieństwu i wyznawcom niemieckojęzycznym, a katolikom z Rzeszy pozwalano na swobodne osiedlanie się.
CSB
Przed pierszą wòjną swiatową seminaria, te, dëchòwné bëłë, ale wëkłôdóné pò niemieckù, jo. I to nierôz i na tim tle téż bëłë spòrë, np. tu w Kôłpinie béł ksądz Arasmùs. Kùńcził seminarium pò niemieckù. Pòtemù, jak bëła pò pierszi wòjnie swiatowi, no tej spòwiedzë słëchôł pò pòlskù, a ti, co przed pierszą wòjną swiatową kùńczëlë szkòłë i so tegò, to do spòwiedzë pò pòlskù nie pòtrafielë i z ksãdzã sprzéczka bëła ò to, że ksądz niemieczi znôł, a pò niemieckù nie chcôł spòwiôdac, jo. I na tim tle, chòc bëlë Kaszëbi, Pòlôcë, ale na tim tle to już bëło, béł problem. I, także, no to tu akùratnie w Kôłpinie, ale i téż, i w Gòrãczënie ksądz Preis béł. Kùńcził pò niemieckù. No miôł niemiecczé nôzwëskò i przez to, w czasie tu drëdżi wòjnë swiatowi i terô przez to òn so ùtrzimôł, bò kôzania, béł nakôz przedtim, czë za Hitlera, że kôzania mùszałë bëc pò niemieckù, spòwiédz pò niemieckù, a òn, jak kùńcził seminarium pò niemieckù, to i spòwiedzë słëchôł pò niemieckù, nié. I to niejednëch ksãżi retało. Béł w Stãżëcë ksądz Kalisz, tak samò. To starszé pòkòlenié ksãżi, to wszëscë òni mielë kùńczoné seminarium pò niemieckù. Chòc katolëcë bëlë, nié ewangelicë. I to niejeden ksądz właśnie przez to żëcé ùretowôł, nié, że nie wzãlë, o ile tam nie béł w pòlitikã zaplątóny, no to so òbrónił, i do Stutthofu nie trafił, czë do tam do Auschwitz, czë do jinégò òbòzu. I tak to wëzdrzało.
PL
Przed I wojną światową seminaria, te, duchowne były, ale wykładane po niemiecku, tak. I to nieraz i na tym tle były spory, np. tu w Kiełpinie był ksiądz Arasmus. Kończył seminarium po niemiecku. Potem, jak była po I wojnie światowej, no wtedy spowiedzi słuchał po polsku, a ci, którzy przed I wojną światową kończyli szkoły i się tego, to do spowiedzi po polsku nie potrafili i z księdzem była sprzeczka o to, że ksiądz niemiecki znał, a po niemiecku nie chciał spowiadać, tak. I na tym tle, choć byli Kaszubi, Polacy, ale na tym tle to już było, był problem. I, także, no to tu akurat w Kiełpinie, ale i też, i w Goręczynie ksiądz Preis był. Kończył po niemiecku. No miał niemieckie nazwisko i przez to, w czasie tu II wojny światowej i teraz przez to on się utrzymał, bo kazania, był nakaz przedtem, czy za Hitlera, że kazania musiały być po niemiecku, spowiedź po niemiecku, nie. I to niejednych księży ratowało. Był w Stężycy ksiądz Kalisz, tak samo. To starsze pokolenie księży, to wszyscy oni mieli ukończone seminarium po niemiecku. Choć katolicy byli, nie ewangelicy. I to niejeden ksiądz właśnie przez to życie uratował, nie, że nie wzięli, o ile tam nie był w politykę zaplątany, no to się obronił, i do Stutthofu nie trafił, czy do tam do Auschwitz, czy do innego obozu. I tak to wyglądało.
Fragmenty relacji
