Relacje
Józefa Czaja
Grable i dërch grabic. To bawiło i bawiło, to seczenié./Grabie i nieustanne grabienie. Koszenie trwało bardzo długo.
Komentarz
Z lubością odtwarzali Kaszubi wrażenia słuchowe, jakich doznawali na odgłos cepów. Cep, narzędzie do ręcznego młócenia zboża, składał się z długiej drewnianej rękojeści (kasz. dzerżôk), beleczki krótszej od dzierżaka bijącej w zboże (kasz. kloc/bijôk/bicz) oraz rączki (kasz. rączka/gąsz/kapa/główka) łączącej za pomocą skóry węgorzowej, zwanej dzerlëca, dzierżak z bijakiem.
Praca przy żarnach wymagała wielkiego wysiłku, a jednak starzy Kaszubi z humorem wspominali: Czej më òb zëmã na żarnach młolë, to më sã prze tim tak zagrzalë, że më w piéckach nie darwalë palëc. Żarna był to młyn ręczny do mielenia zboża, umieszczony w kadłubie stołowym, składający się z dwóch płaskich kolistych kamieni, z których górny zaopatrzony w otwór do wsypywania zboża obraca się dookoła dającej przesuwać się osi.
CSB
Kòsą so sekło, a so wiązało, radlama przedtim. Chłopi seklë, a białczi z tëłu nié wiązałë, tilkò zarô zagrabiłë i związałë. Wszëtkò bëło na rzãdë. A pózni té òni znôwù, jak bëło znôwù żëto wiãkszé, bò to taczé môłé żëta bëłë, to nie szło wiązac, bò to bëło za môłé. Té òni to grable. To mùszôł zgrabic snopk i związac. A té pózni, té òni mielë, to béł wiãkszé żëto taczé, té òni òbiérelë i wiązelë. Pózni òni zagrabilë taczim grabiarką. Té òni to pòstawilë w taczé rzãdë, jaż to wëschło. Té òni to wòzëlë dodóm, jo. To bëła cãżkô robòta, jo. To jesz to wiązac, ale gòrzi to grabic. Grable i dërch grabic. To bawiło doch téż. I sec pò tim jednym taczim. Chto wié, co to bëło. Bawiło i bawiło to seczenié, jo. To bëło lëchò. A pózni, té òni znôwù taczé maszinë bëłë taczé. Taczé, nibë taczé łąkòwé. Më doma to mielë kùpioné. Łąkòwé, ale to szło, że mùszôł jeden sedzec na ti maszinie, dërch sedzec, jeden sekł, a ten wiedno ten snop spùscył i té z tëłu mùszelë zarô wiązac te snopë na drëdżi rôz, bò òne bë zawôdzałë. A tą kosą, té nié, tej to mùszôł òbierac taczé [?] taczi òbierac. Tą masziną, té to zrobiło taczé lopczi, i té to związôł. Té drëdżi szlë tak dërch wkół. Té òni to pózni pòdnôszelë, jaż to wëschło, tidzéń czë jakòs, i té òni to wòzëlë, a té draszowac. Jedny tima cepama taczé, to taczé cepë bëłë, nié. Naszi tam tak nié, ale tam ù nas sąsadzë, tam bëlë taczi. To le tak bëło le czëc: „łupu-cupu-łupu”. To béł taczi czij na taczim, na taczi gùmie, taczi skórze i taczi kloc, i tim òni to draszowelë, jo. Normalnie òni nakłedlë tak te snopë tak tu, tu òne bëłë tu wszëskò, i té òni to tim draszowelë, jo, tak ti mniészi gbùrze. Ti wiãkszi, ti tak mielë maszinë, ale ti mniészi, ti ni mielë, ti tima cepama, jo. Tej tak we dwùch, abò we trzech. To le tak bëło czëc „łupu-cupu” całą zëmã. Całą zëmã òni draszowelë. Lëdze mielë robòtã, całą zëmã òni draszowelë, jo. To bëło téż lëchò. Té a tą masziną to ju bëło, té to bëło lepi, ale më tam doma nie, tima cepama tilkò groch robilë, a tak òni mielë maszinã, ale tam ti sąsadzë tam mieszkelë, ti młodi taczi, nié, òni w krowë robilë, ti môłi gbùrze, w krowë. Ti wszëscë tima cepama, bò to mùszôł bëc taczi rozwerk, co te kònie cygnãłë, co ta maszina szła, jo, kònie. Ti kòniów ni mielë, òni tima cepama, jo. Tedë rozwerk, kònie, té maszina, té kònie tak dërch wkół chòdzëłë. Mùszôł dërch wkół jachac. Taczi rozwerk béł i té dërch te kònie dërch wkół szłë. Té to draszowało tą masziną. Té to jesz to szło jakòs, jo, jô gôdóm. A té to jesz znôw pózni jakòs nie bëło tegò, doch terô bëło, to mùszôł jakòs to zbòżé òddac za Niemca, i to. Tu nie bëło ani na mączi, tëch młynów, tegò. Té to bëłë taczé żarna, nié. Taczi, taczi, jedno taczi kam, drëdżi taczi kamień, i czij. Té to tak tegò, nié. Tam òni to wsëpelë i tam to sã młoło. To przesëlë i z tegò òni tam pieklë chléb i taczé rozmajité, jo. Mąkã to dało, taczi griz. To mùszôł cygnąc, jo. I wiele tak, taczi, ale to bëło… To mùszało bëc sëché żëto, sëché, abò pszénica téż. Té so chòc ten griz, té so wësôł, i té to robiło so ten griz, a tã resztã, tam te plewë, to kùrë zjadłë, jo.
PL
Kosą się kosiło, a potem wiązało, radłami przedtem. Mężczyźni kosili, kobiety z tyłu nie wiązały, tylko zaraz zagrabiły i związały. Wszystko ustawiane było w rzędy. A potem to oni znowu, jak było znowu żyto większe, bo to takie małe żyta były, to nie szło wiązać, bo to było za małe. To oni to grabie. Trzeba było zagrabić snopek i związać. A potem, wtedy oni mieli, to było większe żyto takie, to oni zbierali i wiązali. Potem oni zagrabili taką grabiarką. Wtedy oni postawili to w takie rzędy, aż to wyschło. Potem oni wozili to do domu, tak. To była ciężka praca, tak. To jeszcze to wiązać, ale gorzej to grabić. Grabie i ciągle grabić. To przecież też długo trwało. I koszenie po tym jednym takim. Kto, wie, co to było. Trwało i trwało to koszenie, tak. To było licho. A później, wtedy oni znowu takie maszyny były takie. Takie, niby łąkowe. My w domu to kupiliśmy. Łąkowe, ale to szło, że jeden musiał siedzieć na tej maszynie, ciągle siedzieć, jeden kosił, a ten zawsze ten snopek zrzucił i wtedy z tyłu musieli zaraz wiązać te snopy na drugi raz, bo one by zawadzały. A tą kosą, wtedy nie, wtedy to trzeba było obierać takie [?], takie obierać. Tą maszyną, wtedy to zrobiło takie wiązki, i wtedy to się wiązało. Wtedy drudzy szli tak ciągle w kółko. Wtedy oni to później podnosili, aż to wyschło, tydzień, czy jakoś, i wtedy oni to wozili, a potem młócenie. Jedni tymi cepami takimi, to takie cepy były, nie. Nasi tam tak nie, ale tam u nas sąsiedzi, tam byli tacy. To tak tylko można było usłyszeć: „łupu-cupu-łupu”. To był taki kij na takim, na takiej gumie, takiej skórze i taki klocek, i tym oni to młócili, tak. Normalnie oni nałożyli tak te snopy tak tutaj, tu one były wszystko, i wtedy oni to tym młócili, tak, tak ci mniejsi rolnicy. Ci więksi, ci tak mieli maszyny, ale ci mniejsi, ci nie mieli, ci tymi cepami, tak. Tak więc we dwóch, albo we trzech. To tylko tak było słychać: „łupu-cupu” całą zimę. Całą zimę oni młócili. Ludzie mieli pracę, całą zimę oni młócili, tak. To też było licho. A wtedy tą maszyną to już było, wtedy to było lepiej, ale my w domu nie, tymi cepami tylko groch robiliśmy, a tak oni mieli maszynę, ale tam ci sąsiedzi tam mieszkali, ci młodzi tacy, nie, oni w krowy robili, ci mali rolnicy, w krowy. Oni wszyscy tymi cepami, bo to musiał być taki kierat, który konie ciągnęły, co ta maszyna szła, tak, konie. Ci koni nie mieli, oni tymi cepami, tak. Wtedy kierat, konie, wtedy maszyna, potem konie tak ciągle wokół chodziły. Trzeba było ciągle wokół jechać. Taki kierat był i wtedy te konie ciągle chodziły wokół. Wtedy to młóciło tą maszyną. Wtedy to jeszcze jakoś szło, tak, ja powiadam. A potem to jeszcze znowu później jakoś nie było tego, przecież teraz było, trzeba było jakoś to zboże oddać za Niemca, i to. Tu nie było ani na mąki, tych młynów, tego. Wtedy to były takie żarna, nie. Taki, taki, jeden taki kamień, drugi taki kamień, i kij. Wtedy to tak tego, nie. Tam oni to wsypali i tam to się mieliło. To przesiali i z tego oni tam piekli chleb i takie różne, tak. Mąkę to dało, taką kaszę drobną. To trzeba było ciągnąć, tak i dużo tak, taki, ale to było… To musiało być suche żyto, suche, albo pszenica tęż. Wtedy sobie choć tę drobną kaszę, wtedy sobie wysiał, i wtedy robiła się ta kaszka, a tę resztę, tam te plewy, to kury zjadły, tak.
Fragmenty relacji
