Relacje
Franciszek Ludwika Szreder
Dekret Bieruta i wzãlë, tu na Pòmòrzu, refòrma rolnô./Dekret Bieruta i wzięli, tu na Pomorzu, reforma rolna.
Komentarz
6 września 1944 roku został przyjęty dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowadzeniu reformy rolnej, która polegała na przejęciu przez państwo nieruchomości ziemskich powyżej 50 ha, a w województwach pomorskim, śląskim i wielkopolskim ponad 100 ha. Właściciele majątków ziemskich w sposób natychmiastowy i bez odszkodowania zostali wywłaszczeni. Odebrano im nie tylko ziemię, ale również żywy inwenatrz oraz budynki wraz z ich wyposażeniem. Gdy podczas realizacji reformy pojawiły się różne problemy, podjęto decyzję o wysiedleniach właścicieli z majątków poza granice powiatu, w którym się znajdowały.
CSB
Co mie jeszcze denerwùje, to, no denerwùje mie, że na przikład béł dekret Bieruta. Mòże pani sobie to zapisac gdzes tam. Dekret Bieruta i wzãlë, tu na Pòmòrzu, reforma rolnô. Jesz napiszë pani. Reforma rolna to je poważnô rzecz, reforma rolna i dekret Bieruta. I wzãlë, ti, co mielë pònad sto hektarów piôskù, zemi, tu na Pomorzu, tu je, bò w pòznańskim tam béł chiba, ti mielë piãcdzesąt. Tam téż cos jô czuł wcale, nié, ale ù nas liczmë to. Ti, co mielë, to mòże pani téż zapisac, dzewiãcdzesąt dzewiãc powierzchni, tim nic nie wzãlë, a ti, co mielë pònad sto, jeden ar, tim wszëskò zabralë. To mòże pani nawet wiedzec. Wie pani, wszëskò zabralë. I jeszcze nie dosc to [?] województwa bydgòsczégò, na przikład ù nas béł gdański, czy koszaliński. Òni ni mòglë mieszkac tam. Na siłã jich wërzucëlë. Swòje własné mieszkanie, pani. To bëło według mie krziwdzące. I dziśczas je krzywdzące. Jak nierôz gôdóm, bò dużo je ju ùmartëch tëch właścieli, bò ti, jakbë ti stari właściele, jedni so tam nawet, jô czuł, jedni nawet sã tam, chiba zabójstwò nawet robielë na tim tle. I tegò, pani, takie bëło no straszné. Na siłã, jak nie szlë, té jich wzãlë, wërzucalë. Tu taki, tu na przykład mògã nawet pòdac tu nazwiska. W Hamer-Młynie taki Pluto-Prądzyńskich. Hamer-Młin tu je bliskò. Słyszała pani o Hamer-Młynie? „Nié, ale to tak, tak so nazéwô ta wies, Hamer-Młyn, dzysdnia”? Jo, to je tam w młinie. To je taki przydomek, młyn, Hammer-Młyn. To je tu bliskò, sztërë kilométrë, trzë òd na mie tu z ti stronë. I taczi mieszkalë Pluta-Prądzyńskich, nié. Nie wiém, czë, jô le pamiãtóm, tam Bolesław béł, Jan i Léòn. I tam bëło wiãcy tëch dzecy. I ti przëszlë do nas do chałupë, bò më mielë bùdink dużi, bò jak më mielë pònad sto hekatrów, té më jesz mielë robòtników. Tam dwùch mieszkało i òni pòproszëlë, bò ten jeden sã tam zap…, no przez to òn sã tu zapòznôł z mòją siostrą, tu w Kłącznie, w ti chałupie, że ta sã òżeniała tam. Teraz òna w Tëchómiu mieszkô. Tam są ti drëdżi rodzënë tam bliskò. Raczi kuzynostwo Ludwika i tëch tu naszich, bò jô terô òstatny czas béł na weselu taczim, pani. Mòże czëła pani ò tim wieselim? No té pòwiém pani. I to je, pani, krziwdzące, pani, to je krziwdzące. Ten, co miôł dzewiãcdzesąt dzewiãc, temù nic, a ten miôł sto – wszëskò, i zabudowania, i tegò, i to. Ten, chto òstôł jeszcze, kògò, bò bracczi robił w starostwie, a to starostwò tam té òd nas brało i nas, trzech rolników tu w Kłącznie òstawielë. Òstawielë jich w tim, ale zemiã, wszëskò wzãlë, tilkò sztërnôsce hektarów, tak, jakbë òni pò Niemcach bralë. I tak bëło! I pòzni tam bracczi na tim robił i òn miôł zawsze do mamë pretensje „Pò diôbła jô tu na tëch piôskach robiã! Ni mógł jô wząc w Ùdorpiu, czë w Sierżnie, gdze dobrô zemia je”? I miôł pretensje, bò mùszôł płacëc tak, jakbë òn zajął pò Niemcach, a to bëła własność z dziada pradziada. Ojcowizna, jak to sã mówi. I cãżkò przeżił. Przecież më w ti wòjnie jakò tegò i pò wòjnie, z pòczątkù, më tilkò téż jedlë chléb z marmóladą i z margariną. I tam terô to mlékò, co ta, kawã z mlékã. To nie bëłë tam cudów, żebë bëłë na tim. Jak béł jaczis swiãto, to trzë razë w rokù kùch béł piekłi. To jô pamiãtóm. Na te wiãkszé swiãta, a biéda bëła òkropnie. Do kòscoła, jak më szlë, do Stëdnic, albò do Ùgòszcza, té më szlë bòso i przed Stëdnicami më bùtë ùbieralë, no żebë nie pòdrzéc, bò bùtë tilkò do kòscoła. Dóma më chòdzëlë bòso, abò w deflach, w tëch drewniakach. Bëła biéda i to wielkô. [?] Tëli, że mielë sto hekatrów na tim piôskù, czë jak më mielë dwa kònie i tam pôrã krów, i òwce, i tam mòże kaczczi i kùrë tak, jak na gòspòdarstwie sã miało. I to jô móm, całi czas to mie grëze jeszcze, ale jô ju jeden z tëch òstatnëch jem. Té mòże jesz pôrã tam, mòże z ti drëgi strónë, ale z mòji rodzënie tak je, nié. I to bëło òkropnie krzywdzące. Në ja, bò ja. Kòscołowi òddalë, tak. Żëdóm òddalë, a ti biédoce nie òddalë. Niech to wiedzą lëdze, co sã dzeje. Tak, pani, bò tak, pani, to je bardzo krzywdzące, bardzo. I, pani, jo, i pani, jeszcze nié, że wëgnãlë, ale bëdło, kònie, wszëskò wzãlë jima. Jak kłótnie bëłë, pani, a jedny, pani, na siłã nie szlë. Té jich już trochã bralë, ale, jak ju zupełnie stari belë, to jak chtos tam béł taczi rozëmniészi z ti władzë, ta pòlicjô, co przëszła, no té òstawielë, pani, tegò. To zależało òd człowieka. Në i tak pòzni dużo tam zrobielë, bò chto chcôł z swòjégò jic. No té, jak nié, bò té mùszôł szukac, jakbë tu... Taczi [?], taczi Kaszubòwsczi tu szedł do Ùgòszcza. To nie bëło dalekò tu z ti stronë, a ten jeden przëszedł tu tu w chałupã, abò w Réskòwie. Ti tam szlë jaż pòd Brusë do rodzënów. Jedny to tak trochã bëlë przestraszony, a jedny so tak ùparlë. Ten, zabic jesz nie zabilë, ale tam zamklë jich nôwëżi chwilkã i tëch, wie pani. No i té, jô to pamiãtóm, jak ten młodi chłop. I té, pani, bò jô to ò tim, jak to jesz, jak òni przëjachalë, nié, nie bëło. Pani, òni mielë przëjachac, ti, co tam są, ta kòmisjô, i tam chtos. Òni pòwiedzelë pewno tam dzéń przed, abò tego so nie, że przińdą, bò jedny, co sã zkapòwalë… Tu jeden sã skapowôł tu z Òsławë Dąbrowë, ten dwa tigòdnie, czë w ten to rozpisôł na dwùch bracy. I bëło, [?] terô pò pòłowã. I òni przëszlë i mówi „A co za cwaniak”, ale miôł to ù notariusza, wié pani, pòtim. W tim czasie to òn tam téż, jak z notariuszã pògôdalë, to doch, ale chto na to przëszedł tak, bò to bëło tak zrobioné w tajemnicë. Chto przëszedł na to? Mësmë so mëslelë, jakbë tata béł żił, ten bë béł na to przëszedł, bò òn béł i w ti wòjnie szôłtësã. Tam trochã miôł w głowie, ale ti młodi? I ti òtrzimalë wszëskò. [?] przëszlë. Ten pòkôzôł akt notarialny. Kòżdi mówił: „Co za cwaniak”, ale dobrze zrobił, że dôł, jo. A drëdżi, pani, tu na tim je. I té jô pani pòwiém jeszcze. Jak òni przëszlë dó nas, ta komisjô, przyjść, òni. No, a jô ju miôł tej sztërnôsce, piãtnôsce lat, bò jô òrôł, nié, tegò. I jô bëdło, kùne, wszëskò wek, że ni mómë, czë je gdzes tam het, het më mielë. Kònie sprzedané, abò cos, i jô pasł te krowë. Na pòle het, het, tam gdzes, gdzie jaki jest, i mëma i tam ten straszi jeden z bracy, Janek, czë Zygmunt, abò chtos tam béł, mówi: „Të prãdzy nie przëpãdz, jaż më ce zawòłómë, przińdzemë, jaż òni wszëskò, òbaczimë, co dali bãdze”, bò wszãdze brali, lëdze mielë strach. A jak nie bëło, té no ni ma, a sprzedané, abò cos. Wszësczégò òni nie wiedzelë, a chòc jim tam prôwdë nikt nie pòwiedzôł, co òni zrobią. No i co… Jô pasã i tegò. To tam chiba w maju je to, nié, jak òni tu bëlë. Chiba w maju to bëło. I jô pasã tam z ti tu, jak tu je Prziwóz. Przez Prziwóz, pani, w Kłącznie pani bëła? Bëła na koncerce, no to pani wie. I jô pa(sã) te krowë, pasã. Tam zarô niedaleko to tam je, i taki ośrodek, i lasë są, a pózni na drëdżi stronie nie bëło tëch lasów, pòla bëłë wszësczé widzec. Më widzelë, më sã mielë, kłócëlë tam tak, dzecë. Ti paslë krowë, a tu ti. „Prziwòszczanie nudle pieklë żabë w pùdle, prziwòszczanie niebòrôce paslë gãsë na granicë”. I tak my so dokuczali. A më sã nie znalë, jak to są te zbiorczé szkòłë, ani do kòscoła, nié. Ti so nie kłócą, bò jak tam, a przedtim to bëłë ten, abò më so tam sztridowalë, abò jak tam, jak më sã biôtkòwalë, pani. No bëłë taczé przeżycia. Jô pòwiém, jô ò tim wiele gôdóm, a jô sã, mie so mączkùje w ti głowie. I tegò, no jô pasã te i burza. Deszcz padôł tak. Pòd drzewò nie wòlno jic, jak je burza. To pani wié z resztą. Padô, leje, dodóm jô ni mògã pãdzëc, i patrzã, z drëdżi stronë ùderził w gòspòdarstwò tu przez jezoro, tu na Prziwozie. Jô widzã ten dim, jak sã jidze. Tej jesz wiãkszi strach dostôł, a burza bëła. Trzasło i sã wëpôlało. I to bëło przez jezoro widzec. Tam nie bëło lasu. Dopiérô tam je nierôz sztërësta, piãcset métrów. A mają ten koncert, to tu mòja babcia słëchô tu, to òna czëje, jak wiater, czëc wszëskò, co je mówioné. No i tak, pani, to bëło. To je ju skùńczoné. Wiãcy jô nic nie wiém. Mòże wiém, ale…
PL
Co mnie jeszcze denerwuje, to, no denerwuje mnie, że na przykład był dekret Bieruta. Może pani sobie to zapisać gdzieś tam. Dekret Bieruta i wzięli, tu na Pomorzu, reforma rolna. Jeszcze napisze pani. Reforma rolna to jest poważna rzecz, reforma rolna i dekret Bieruta. I wzięli, ci, którzy mieli ponad 100 hektarów piasku, ziemi, tu na Pomorzu, tu jest, bo w poznańskim tam był chyba, ci mieli 50. Tam też coś ja słyszałem wcale, nie, ale u nas liczmy to. Ci, którzy mieli, to może pani też zapisać, 99 powierzchni, tym nic nie wzięli, a ci, którzy mieli ponad 100, jeden ar, tym wszystko zabrali. To może pani nawet wiedzieć. Wie pani, wszystko zabrali. I jeszcze nie dość to [?] województwa bydgoskiego, na przykład u nas był gdański, czy koszaliński. Oni nie mogli mieszkać tam. Na siłę ich wyrzucili. Swoje własne mieszkanie, pani. To było według mnie krzywdzące. I dziś jest krzywdzące. Ja nieraz mówię, bo duże jest już umarłych tych właścicieli, bo ci, jakby ci starzy właściciele, jedni się tam nawet, ja słyszałem, jedni nawet się tam, chyba zabójstwo nawet robili na tym tle. I tego, pani, takie było no straszne. Na siłę, jak my szliśmy, wtedy ich wzięli, wyrzucali. Tu taki, tu na przykład mogę nawet podać tu nazwiska. W Hamer-Młynie taki Pluto-Prądzyńskich. Hamer-Młyn tu jest blisko. Słyszała pani o Hamer-Młynie? “Nie, ale to tak, tak się nazywa ta wieś, Hamer-Młyn, dzisiaj”? Tak, to jest tam w młynie. To jest taki przydomek, młyn, Hamer-Młyn. To jest tu blisko, cztery kilometry, trzy od na mnie tu z tej strony. I tacy mieszkali Pluta-Prądzyńskich, nie. Nie wiem, czy, ja tylko pamiętam, tam Bolesław był, Jan i Leon. I tam było więcej tych dzieci. I ci przyszli do nas do chałupy, bo my mieliśmy budynek duży, bo jak my mieliśmy ponad 100 ha, wtedy mu jeszcze mieliśmy robotników. Tam dwóch mieszkało i oni poprosili, bo ten jeden się tam zapi…, no przez to ona się tu zapoznał z moją siostrą, tu w Kłącznie, w tej chałupie, że ta wyszłam za mąż tam. Teraz ona w Tuchomiu mieszka. Tam są tej drugiej rodziny tam blisko. Raczej kuzynostwo Ludwika i tych tu naszych, bo ja teraz ostatni czas byłem na weselu takim, pani. Może słyszała pani o tym weselu? No wtedy powiem pani. I to jest, pani, krzywdzące, pani, to jest krzywdzące. Ten, który miał 99, temu nic, a ten miał 100 – wszystko, i zabudowania, i tego, i to. Ten, kto został jeszcze, kogo, bo brat pracował w starostwie, a to starostwo tam wtedy od nas brało i nas, trzech rolników tu w Kłącznie zostawili. Zostawili ich w tym, ale ziemię, wszystko wzięli, tylko 14 ha, tak, jakby oni po Niemcach brali. I tak było! I później tam brat na tym pracował i on miał zawsze do mamy pretensje “Po diabła ja tu na tych piaskach robię” Nie mogłem ja wziąć w Udorpiu, czy w Sierżnie, gdzie dobra ziemia jest”? I miał pretensje, bo musiał płacić tak, jakby on zajął po Niemcach, a to była własność z dziada pradziada. Ojcowizna, jak to się mówi. I ciężko przeżył. Przecież my w tej wojnie jako tego i po wojnie, z początku, my tylko też jedliśmy chleb z marmoladą i z margaryną. I tam teraz to mleko, co ta, kawę z mlekiem. To nie były tam cudów, żeby były na tym. Jak był jakieś święto, to trzy razy w roku ciasto było pieczone. To ja pamiętam. Na te większe święta, a bieda była okropnie. Do kościoła, jak my szliśmy, do Studzienic, do Ugoszczy, wtedy my szliśmy boso i przed Studzienicami my buty ubieraliśmy, no żeby nie podrzeć, bo buty tylko do kościoła. W domu my chodziliśmy boso, albo w korkach, w tych drewniakach. Była bieda i to wielka. [?] Tyle, że mieliśmy 100 hektarów na tym piasku, czy jak my mieliśmy dwa konie i tam parę krów, i owce, i tam może kaczki i kury tak, jak na gospodarstwie się miało. I to ja mam, cały czas to mnie gryzie jeszcze, ale ja już jeden z tych ostatnich jestem. Wtedy może jeszcze parę tam, może z tej drugiej strony, ale z mojej rodzinie tak jest, nie. I to było okropnie krzywdzące. No tak, bo tak. Kościołowi oddali, tak. Żydom oddali, a tej biedocie nie oddali. Niech to wiedzą ludzie, co się dzieje. Tak, pani, bo tak, pani, to jest bardzo krzywdzące, bardzo. I, pani, i pani, jeszcze nie, że wygnali, ale bydło, konie, wszystko wzięli im. Jak kłótnie były, pani, a jedni, pani, na siłę nie szli. Wtedy ich już trochę brali, ale, jak już zupełnie starzy byli, to jak ktoś tam był taki rozumniejszy z tej władzy, ta policja, która przyszła, , no wtedy zostawili, pani, tego. To zależało od człowieka. No i tak później dużo tam zrobili, bo kto chciał ze swojego iść. No wtedy, jak nie, bo wtedy musiał szukać, jakby tu… Taki [?], taki Kaszubowski tu szedł do Ugoszczy. To nie było daleko tu z tej strony, a ten jeden przyszedł tu tu w chałupę, albo w Reskowie. Ci tam szli aż pod Brusy do rodzin. Jedni to tak trochę byli przestraszeni, a jedni się tak uparli. Ten, zabić jeszcze nie zabili, ale tam zamknęli ich najwyżej chwilkę i tych, wie pani. No i wtedy, ja to pamiętam, jak ten młody mężczyzna. I wtedy, pani, bo ja to o tym, jak to jeszcze, jak oni przyjechali, nie, nie było. Pani, oni mieli przyjechać, ci, którzy tam są, ta komisja i tam ktoś. Oni powiedzieli pewnie tam dzień przed, albo tego sobie nie, że przyjdą, bo jedni, co się zorientowali… Tu jeden się zorientował tu z Osławy Dąbrowy, ten dwa tygodnie, czy w ten to rozpisał na dwóch braci. I było, [?] teraz po połowie. I oni przyszli i mówi “A co to za cwaniak”, ale miał to u notariusza, wie pani, potem. W tym czasie to on tam też, jak z notariuszem pogadali, to przecież, ale kto na to wpadł tak, bo to było tak zrobione w tajemnicy. Kto na to wpadł? Myśmy sobie myśleli, jakby tata żył, ten by na to wpadł, bo on był i w tej wojnie sołtysem. Tam trochę miał w głowie, ale ci młodzi? I tym wszystko zostało. [?] przyszli. Ten pokazał akt notarialny. Każdy mówił: „Co za cwaniak”, ale dobrze zrobił, że dał, tak. A drudzy, pani, tu na tym jest. I wtedy ja pani powiem jeszcze. Jak oni przyszli do nas, ta komisja, przyjść, oni. No, a ja już miał wtedy 14, 15 lat, bo ja orałem, nie, tego. I ja bydło, konie, wszystko wypędziłem, że nie mamy, czy je gdzieś tam het, het my mieliśmy. Konie sprzedane, albo coś, i ja pasłem te krowy. Na pole het, het, tam gdzieś, gdzie jakiś jest, i mama i tam ten starszy jeden z braci, Janek, czy Zygmunt, albo ktoś tam był, mówi: “Ty prędzej nie przypędzaj, aż my ciebie zawołamy, przyjdziemy, aż oni wszystko, zobaczymy, co dalej będzie”, bo wszędzie brali, ludzie bali się. A jak nie było, wtedy no nie ma, a sprzedane, albo coś. Wszystkiego oni nie wiedzieli, a choć im tam prawdy nikt nie powiedział, co oni zrobią. No i co… Ja pasę i tego. To tam chyba w maju jest to, nie, jak oni tu byli. Chyba w maju to było. I ja pasę tam z tej tu, jak tu jest Przewóz. Przez Przewóz, pani, w Kłącznie pani była? Była na koncercie, no to pani wie. I ja pasę te krowy, pasę. Tam zaraz niedaleko to tam jest, i taki ośrodek, i lasy są, a później na drugiej stronie nie było tych lasów, pola były wszystkie widać. My widzieliśmy, my się kłóciliśmy tam tak, dzieci. Ci paśli krowy, a tu ci. „Przewożanie makaron piekli żaby w pudle, przewożanie nieboracy paśli gęsi na granicy”. I tak my sobie dokuczaliśmy. A my się nie znaliśmy, jak to są te zbiorcze szkoły, ani do kościoła, nie. Ci się nie kłócą, bo jak tam, a przedtem to były ten, albo my się tam kłóciliśmy, albo jak tam, jak my się biliśmy, pani. No były takie przeżycia. Ja powiem, ja o tym dużo mówię, a ja się, mi się miesza w tej głowie. I tego, no ja pasę te i burza. Deszcz padał tak. Pod drzewo nie wolno iść, jak jest burza. To pani wie z resztą. Pada, leje, do domu ja nie mogę pędzić, i patrzę, z drugiej strony uderzył w gospodarstwo tu przez jezioro, tu na Przewozie. Ja widzę ten dym, jak się idzie. Wtedy jeszcze bardziej się przestraszyłem, a burza była. Uderzyło i się wypaliło. I to było widać przez jezioro. Tam nie było lasu. Teraz tam jest nieraz 400, 500 metrów. A maja ten koncert, to tu moja babcia słucha tu, to ona słyszy, jak wiatr, słychać wszystko, co jest mówione. No i tak, pani, to było. To jest już zakończone. Więcej ja nic nie wiem. Może wiem, ale...
Fragmenty relacji
