Relacje
Franciszek Ludwika Szreder
I té w ti wòjnie tëch wszëtczich młodëch szkólnów òni mielë zabrané do wòjska./I wtedy w tej wojnie tych wszystkich młodych nauczycieli zabrali do wojska.
Komentarz
Na ziemiach, które zostały przyłączone do III Rzeszy, tj. Wielkopolski, Pomorza i Śląska, zlikwidowano wszystkie szczeble polskiego szkolnictwa. Nauczyciele, profesorowie i inni przedstawiciele polskiej inteligencji zostali aresztowani, wysiedleni lub wywiezieni do obozów koncentracyjnych. Dzieci na Kaszubach miały dostęp wyłącznie do najniższego szczebla edukacji, gdzie prowadzono ideologiczną indoktrynację i asymilację językową. Szkoły powszechne i zawodowe nauczały z mocno okrojonych programów nauczania, a częste przerwy w nauczaniu dodatkowo obniżały i tak już niski ich poziom. Często jeden nauczyciel uczył wszystkich przedmiotów, mając pod swoją opieką kilka klas, a nawet szkół.
CSB
Jeden szkólny ùcził sédem klas. Jô sã dzëwùjã, że dzys je tëli szkólnów, że tegò në… I téż naùczëlë, i bëlë naùkowcë, pòtim wëszlë, i tegò, i bëłë taczé, take no dwie klasë do kupë ùcze sã. Pierwsza, drëgô łączone, bò to òn bë nie dôł radë, a òn dôł radë na tim. I co? Chòdzył tam, nie wiém, no jô, ale [?] pòwiém dali, jak to bëło. I té w ti wòjnie, jak już béł, strasznie bëłë bliskò i Ruscë tu już nachòdzëlë barżi, tej tëch wszëtczich młodëch szkólnów òni mielë zabrané do wòjska. I béł tu taczi schòrowany szkólny i ten òbsługiwôł trzë szkòłë w tim, i òn piechti chòdzył. To béł chòrowiti, taczi Òstroski. Òn tu nawet pòchòdzył. Òn tu béł w Prziłazu żeniałi, a skąd òn richtich pòchòdzył, to jô nie wiém. Tu kòl òn wiedno przeszedł wkòło jezora, bò òn miôł Stëdnice, Hopfenkrug, to béł dzysô Dzierżążnik, i Kłączno, i nawet Stëdnice i Prziwóz w ti wòjnie, ale jô pamiãtóm, jak òn przëszedł, té òn le zaspiéwôł nóm tegò po niemieckù Adolfsheide iber see, ist verschetteln ganz mit Schnee ojej, ojej, ojej. I òn wiele nicht, tam cos pòwiedzôł pôrã słów, tam cos zadôł i już dali, bò òn ni miôł czasu. A jak òn piechti chòdzył, bò òn na kòle pewno ni mógł jachac, bò òn béł tak dosc przë sobie, chòrowiti, nié, bò pòtim, jô pamiãtóm, jak òn béł, Ruscë wzãlë, òn tu gdzes pòd Chónicama, już ni mógł dali, té òni gò tam zgładzëlë, czë zrobilë z nim co jakiś porządek, nie. I òn dôł radę, ale to jesz nie bëło ùczenie. To òn już widzôł, że to ju tak wòjna bliskò bëła, té co bë, co bë òn tam wiele dôł, le przëszedł jak rôz w tigòdniu, abò dwa. Òn mùszôł do każdi szkòłë duńc, jak òn tëli miôł, bò tak richtich Stëdnice téż òn miôł. Stëdnice to kiedyś bëła małô wies. To nie bëła wiãkszô jak Kłączno, albò jak tu Suminë, nié, do tegò. No i té më w ti wòjnie chòdzëlë rôz, jak tu jesz bëła, tëch szkólnów mielë wzãté do wòjska, té më rôz chòdzëlë do tegò Dzierżądnika, tak zwany Hopfenkrug po niemieckù, i w Kłącznie bëło ta szkòła. No pewno rok, pewno bëła, abò tak cos, nie wiãcy przy, już w cztërdzestim pewno czwiôrtim, nié, jeszcze, bò jô móm nawet metrikã z tegò, z Sierakowic, że jô béł przëjãti do Komunii, znaczi niemieckô jeszcze. […] Jak ju przëszła Pòlska, té miã, nas starszich zarô do drëdżi, czë trzecy klasë, ale tam bëłë trzë roczniczi. Za Pòlskã, nié, te łączoné klasë. No i té jô skùńcził te, ale jedna rzecz. Ùcził szkólny, co miôł sédem klas w tim czasie. I to béł dalszy znany, czë krewny, taczi Brusczi. Ten tam na tim, jô mù mùszôł całi pòle jegò òbrôbiac, a jô tam, „A”, mówi, „të ùmiesz, tam ùmiesz, weź mie tam to zaoraj”, bò òn na wsë òn tak jak lesny, tak i ten, òni mielë małé gòspòdarstwa, bëłë pensje małé. Òn trzimôł krowë, òn trzimôł swinie, kùrë, no jak gòspòdôrz, żebë żëc. Tak samò na tim, bò tej jô pamiãtóm, jak jô sã z mòjim bracczim Stachim, tim starszim, spòtikôł w szkòle, tam do Kłączna jachôł wiedno tam, czë jak na gòscënã, to òn sã pitôł mie: „Wiele të môsz pensji”? No tëli a tëli. „A wiele të môsz”? „O, jô móm troszkã wiãcy”, a pò pôru latach jô sã spòtkôł téż z tu szkólnym [?] tu béł taki tu w Stëdnicach, z Półczna, to béł Sierputowski, jô mówiã, ten sã pitô: „No, jak tam tegò je”? No tak a tak. „Ile ty teraz masz na tim”? „Troszkã wiãcy jak wa”, a lesny a szkólny na wsë to béł taczi równy pòziom. I gòspòdarstwò prowadzëlë i to prowadzëlë. Dobra, a terô më jedzemë dali z tim. No i co, skùńcził tã czwiôrtą klasã, té jô chòdzył do zbiorczi do Stëdnic, ale tam le téż béł z pòczątkù pò wòjnie dwùch, trzech nauczycieli w tej zbiorczej szkòle. I to bëło małżeństwo, to bëło już przedwòjenny szkólnowie. To bëlë z Kòscérznë, Szumockich małżeństwò, ale ti mielë skùńczoné szkòłë przed wòjną, a co òni mielë za jedné, to nie wiém, ale bëlë przedwòjnowi szkólnowie. No i jeszcze nas pò ti wòjnie, jô ju béł taki starszi, té mie tam wësyłalë do rodzënë, bò tam dzecë sã rodzëłë, bò różnica, jak nas jednôsce bëło, to piãtnôsce lat wnet różnicë dzecama, nié, jak co półtora rokù béł prorok, abò cos sã ùrodzało, no tak bëłë. To jô téż chòdzył, ù nas nôpiérwi z pòczątkù w Kłącznie nie bëło szkòłë. Na te małe szkołë tak szkólny bë nie przëchòdziwalë, nié, to najpierw te wiãkszé. Té jô chòdzył w Ùdorpiu, té jô chòdzył w Rabacynie, i tegò, tegò sã naùcził w Ùdorpiu jednã pieśń religijną. To jesz zarô pò wòjnie religia bëła w szkòle, czë bëła, „Kochajmy Pana”, jak to sã dali spiéwało, pòmyslmë, kochajmy Pana, jô ju móm zabôczoné, bò to spiéwô sã, jo, to jô sã naùcził, ale pò pòlskù ta szkólnô, ale tam bëła téż szkólnô przedwòjennô, starô takô panna, to jô so naùcził. No i terô dali, jak jô do tëch Stëdnic, to tak chaoticznie gôdóm, bò człowiek ju trochã zabôcził, bò to ju jidze dzewiãcdzesąt lat, człowiek już je, no i té do tëch Stëdnic do piąti klasë. Tam i béł zmiłuj so nad nią. Tam nie bëło ani znajomości, ani nic. To bëlë òbcy lëdze. Trzeba sã bëło ùczëc. Mòja tam so zmiłuj Pana, czë jak to sã mówi. Jô so mùszôł ùczëc tam, czë chcôł, cze nie chcąc. To dó mie trochã cãżkò bëło, bò tu w tim Kłącznie jô sã wiele nie naùcził, jak jô nie chòdzył tam. I té mie wiedno ten szkólny „A wez zòrż, a tam jedz, drzewa przëwiez mie, kònia, a të ùmiesz i tak, të tëli tam cos zdôsz”. Ja, ja, ùmiôł, ale to mie pózni brakowało. No i tam już béł twardi ten. I jeszcze jedno to pòwiém, żebë nie… I to bëła takô, béł przedwòjenni [?] i òni strasznie, no, bëlë taki, pilnowalë. Taczi raczi bëlë taki dosc i szłë taczé pannë w wiekù szesnôsce lat, tam taczé chòdzëlë do szkòłë w tëch, bò te ùcził, to bëłë staré roczniczi, tak jak mie, i szłë na zabawã, bò nie bëło diskoteków w sobòtë. Nie bëłë wòlné sobòtë. Bëłë pracującé całi czas. To mòże pani pamiãtô, czë nié? Nié? No i pani, już te pannë, ti tam szłë na ta zabawã. Nié, to nie bëłë potańcówczi, czë to normalnie zabawë, pòtańcówka, no różnie robielë tam, ale taka zabawa jô wiém, bò jô nawet na ti zabawie téż chiba béł, jak to bëło. Jak, bò jô téż taczi starszi, té jô tam téż, jak to w tim wiekù. No i tej sã dowiedzôł ten szef, ten ji chłop, i jim wstawił sprawowanie „niedostateczny” ze względu, że oni szlë na zabawã. Òbniżił, no jak to je to, jim wszëstkim òbniżił, ti, co bëlë na zabawie, a skąd? Òn tam so mùszôł dowiedzec. No i sã zrobił szum. Té jô pamiãtóm niecoś, tegò. Jak to? A to ju bëłë te lata już, no, komunisticzné, no już rządzył ten chiba, nie wiém, chto pierszi béł, czë Bierut, czë chtos tam z tëch béł, nié, wodzem. I tam béł, pôrã partijnëch dosc tam bëło. Lesny taki partijny bardzo mòcno jô pamiãtóm. Takô tam robia na gminie Peplińskô, a to béł ten, co to bëło, jak mieszkôł tam ten lesny, ale téż jô ju te nazwiska zabéł. Mygier! Takie nazwisko, Mygier. I skąd òn béł, to jô nie wiém. No i ti sã za nich wzãlë, za tëch szkólnëch, bò dzecóm, swòjim córkóm, swòjim sënóm. Ta Peplińskô, ta bëła mòcnô takô. Ta nawet tu je ù mie, co nóm wzãlë to gòspòdarstwò, wpisónô jako głównô szefowa, ale to më pózni bãdzemë gôdalë. No i òbniżalë im stopnie. I, ale té tak nad tim robilë, że mùszelë jic. I òni szlë w swòje strónë do Kòscérznë, abò gdzes. […] A kara? Szkólnowie w tim czasie bilë. Mielë szmitki, mielë pasek i té, jak cos tam tegò, ten dostôł zarô przełożony przez ławkã, abò przez co, i té dawać. Jô le rôz dostôł, rôz jô dostôł, dwa razë jô dostôł rôz. Rôz bëła wycieczka ze Stëdnic i z Kłączna. Taczé wycieczki zrobielë té, no i jak to, przedtim sã nie znôł, dzys to sã znają całi gminë, abò te zbiorczé szkòłë są. Jak to knôpë, jô ju béł taczi starszi biczek i tam jeden dó mie doskakiwôł, i më sã schwëcëlë dwòje. Jô gò ladowôł. Jô gò na dół wzął. Tak ten Szumocki tam miôł jakieś, téż mie tam ladowôł pò, no, jak to, to téż taczé zdarzenié bëło na tim do tegò. No to mie sã przëpòmnãło. I tak dali, i tak dali. To jeszcze na tim. Szósti klasë, jô nie wiém, pół rokù chòdzył, czë dwa, trzë miesądze, nie pamiãtóm, przyjeżdżôł té taki inspektor z oświatë. Sprôwdzôł, kurator to béł. Jô móm, taczi Kropidłewski to béł. To nawet z tëch strón bëło, chiba z Strzegónia pòchòdzôł òni òpòwiôdelë, nié. No i tam papiórë bãdą, pôrã pitań do dzecóm, nié, tam jaki pòziom béł wësoczi, czë cos. No i té papiórë pewno bãdą. No i terô dopatrził sã, że jô béł za stari, że jô chòdzył z timi łączonymi klasama, trzë roczniczi, że jô ni mògã chòdzëc, bò to ju tak sã ùnormòwała ta szkòła. To i bëło pôrã lat pò wòjnie, piãcdzesąté lata dobrze. No i mie wërzucył ze szkòłë i jô sã dzëwòwôł, wele, bracczi béł direktorem i ni mógł mie zatrzimac? Taczi rzeczë załatwic w tim czasie? No, ale widocznie ni mógł. Jô sã nigdë gò nie pitôł, czemù òn mie wërzucył. No, ale tam to, wërzucył to wërzucył. Mùszôł szukac dali, żebë sã gdzes to sédem klas, ale to bëło czãżkò. W Bëtowie jesz nie bëło. W Stëdnicach nie bëło wieczorowi, tam gdzes zaoczné miałë bëc, a jô chcôł już terô do średni, bò jô… […] I jô już béł tu jakò pòdlesniczi. Dostôł telegram, że jutro ò gòdzënie dzewiąti matura. No trochã tam raczi papiórë jô tam miôł przëgòtowané. Jô wiedzôł, że w jeseni bãdze, nié, i tam troszkã, i te ściągi, i tam to jô so miôł przëgòtowané do tegò. No i chiże, łapù-capù, listonosz przëszedł, że już ja, wej jô so ju mùszôł szëkòwac na wieczór na pòcąg do Stëdnic, nié. I chiże tu, i tej jô ju tej babci jô jesz nie znôł. Nié jeszcze? Nie bëła żeniałô, a jô tak wiész… No i té chiże łapù-capù, bò tu w tim mieszkaniu jô béł jakò pòdlesniczi i to na emeriturã tu przëszedł. Té mie tu w tim samim mieszkaniu. Tu jô rozpòczął tã, jakò pòdlesny jô béł, i dali jako emerit na to mieszkanie tu. No i przëniósł ten telegram, chiże sã spakùjã i dawaj. Do Stëdnic jô jachôł kòłem, czë piechti na pòcąg. I jadã. No réno tam tegò, fajn wszëskò przeszedł. Jidã z pòcągù, już tam taki béł kierownik tegò zaocznégò, Zawierucha, mówi: „Jak trwoga to do Boga”. Téż jakiś taki je téż [?], jak òni tam tegò ze wszësczim, każdi tam zdenerwowany, a jô nôbarżi. Ti wszësczi tak sedzą. Każdi miôł swòje tam te swòje, nié, jak to je na maturze. Òsóbno tam, tam, a mie przëpadło przed komisją sadac. Wszësczé miejsca mielë sadłi. No jô sôdł, ale jô béł tak mòże młodi jesz tak ra(czi) nie, ale taczi zabłąkany. Zdóm, czë nie zdóm, ale jidã. Tilkò mie to trochã, że jô tam bliskò. Tam mie ni mógł nicht, żebë cos mie tam pòd, tam cos pomógł. I tilkò, że jô te ściągi miał urichtowané tam. No i tak widzã, tak mëslôł, òni to chiba widzą, że jô tam cos kombinujã, ale jakòs napisôł to pòlsczé. Bardzo ład(nie), tegò, tilkò gòrzi, pò wszësczim wòłô mie przewodniczący tej komisji z pòlsczégò, profesór taczi. Òn ùcził, taki Wiśniewski, taki dosc, ale chłop rozëmny według mie. I tak sedzy z ti stronë i z ti, i mô òdemkłé ten, tã mòjã, tã pracã. Jô widzã - czerwònô. Jesz z daleka tam widzã, tam cos nie je richtich, jak òn mie ju wòłôł, że tam, czemù òn miã wòłô, a nié jinëch. To je te, a to czerwòné, té jô wiedzôł, ò co chòdzy tak mniej wiecej. No i tak sadnie, no i mówi: „Panie, skąd pan jest”? No stąd a stąd. „A czemu tyle błędów ortograficznych”? Jô jemù tak tłómacził: jô chòdzył do niemiecki szkòłë, tegò, doma i wszãdze më pò kaszëbskù rozmówielë, no i terô do pòlsczi. Në tak bëło. Jô mù gôdôł prôwdã. Tam nie szło kómbinowac, ani łgac. No i òn tak mëslôł, mëslôł nad tim, wzérôł na miã. Béł dosc rozëmny, jô widzôł, tegò, i dôł mie „dostateczny na dwùch szinach”. Pani wié, co to je? „Jo”. Òstatny stopień do nieba, jo, ale zalicził. Z tim resztã jô ju szedł. Ùstnie jô tam, jô tam to sobie dôł radę, tilkò nôgòrszi béł z rusczim, béł obowiązkowe. No, ale ti stari, tam, jak to mówi, stari chłopë, baranë, tam jô béł według abecadła przeòstatny, „S” – Szréder, nié, i té mówią te koledze, mie namówielë, starszi. Ten profesór do mie, ten mô swòjã ksążkã, nié, òn cë dô przeczëtac i przetłómaczëc, bò òn tam tegò, nié, jô doch rusczégò so mało co naùcził tu w ti pòdstawówce. Jednã pieśń Szyroka strana moja rodnaja. Takô bëła, jesz dzysô òna je takô, rusczi, czë coś. „A mòże pan to zaspiewac”? Jo. Szyroka strana moja rodnaja, Mnogo w niej lesow, polej i riek! Ja drugoj takoj strany nie znaju, Gdie tak wolno dyszyt czełowiek. Jô móm zabôczoné trochã tam. A jô nawet pani sã naùcził jednã pieśń pò Lëtach, jo. Lëtowie bëlë, wòjskò bëło, ale niech òna so zapisze. Wòjskò bëło, Lëtë, Litwini. To bëło w ti wòjnie swiatowi drëdżi jesz przë kùńcu. I ti téż réno mielë przed, jak już tam bëlë, szlë na front, abò cos, té òni spiewają. To chiba béł jaczis himn jich, jô tak liczã. Szyroka strana moja rodnaja, Mnogo w niej lesow, polej i riek! Ja drugoj takoj strany nie znaju i tak dali lala lala lala la. Lëtë, Lëtë to bëło tak. [spiéw] To pierszé to bëło rusczé. Czekaj, jak to było? [spiéw] To ti tak himn spiéwalë. No dobra pani. Terô më ju jesmë i dosc dali, ale mòże so trochã òdpòczniemë.
PL
Jeden nauczyciel uczył siedem klas. Ja się dziwię, że dziś jest tylu nauczycieli, że tego… I tez nauczyli, i byli naukowcy, potem wyszli, i tego, i były takie, takie no dwie klasy do kupy uczyły się. Pierwsza, druga łączone, bo to on by nie dał rady, a ona dał radę na tym. I co? Chodził tam, nie wiem, no ja, ale [?] powiem dalej, jak to było. I wtedy w tej wojnie, jak już był, strasznie były blisko i Rosjanie tu już nachodzili bardziej, wtedy tych wszystkich młodych nauczycieli oni mieli zabrane do wojska. I tu był taki schorowany nauczyciel i ten obsługiwał trzy szkoły w tym, i on piechotą chodził. To był chorowity, taki Ostrowski. On tu nawet pochodził. On tu był w Przewozie ożenił się, a skąd on tak naprawdę pochodził to ja nie wiem. Tu koło on zawsze przeszedł wokół jeziora, bo on miał Studzienice, Hopfenkrug, to był dziś Dzierżążnik, i Kłączno, i nawet Studzienice i Przewóz w tej wojnie, ale ja pamiętam, jak on przyszedł, wtedy on tylko zaśpiewał nam tego po niemiecku Adolfsheide iber see, ist verschetteln ganz mit Schnee ojej, ojej, ojej. I on dużo nie, tam coś powiedział parę słów, tam coś zadał i już dalej, bo on nie miał czasu. A jak on piechotą chodził, bo on na rowerze pewnie nie mógł jechać, bo on był taki dość przy sobie, schorowany, nie, bo potem, ja pamiętam, jak on był, Rosjanie wzięli, on tu gdzieś pod Chojnicami, już nie mógł dalej, wtedy oni go tam zgładzili, czy zrobili z nim co jakiś porządek, nie. I on dał radę, ale to jeszcze nie było uczenie. To on już widział, że to już tak wojna blisko była, wtedy co by, co by on tam dużo dał, tylko przyszedł jak raz w tygodniu, albo dwa. On musiał do każdej szkoły dojść, jak on tyle miał, bo tak naprawdę Studzienice też on miał. Studzienice to kiedyś była mała wieś. To nie była większa jak Kłączno, albo jak tu Sominy, nie, do tego. No i wtedy my w tej wojnie chodziliśmy raz, jak tu jeszcze była, tych nauczycieli mieli wzięte do wojska, wtedy my raz chodziliśmy do tego Dzierżążnika, tak zwany Hopfenkrug po niemiecku, i w Kłącznie było ta szkoła. Na pewno rok, pewnie była, albo coś takiego, nie więcej przy, już w czterdziestym pewnie czwartym, nie, jeszcze, bo ja mam nawet metrykę z tego, z Sierakowic, że ja byłem przyjęty do Komunii, znaczy niemiecka jeszcze. […] Jak już przyszła Polska, wtedy mnie, nas starszych zaraz do drugiej, czy trzeciej klasy, ale tam były trzy roczniki. Za Polskę, nie, te łączone klasy. No i wtedy jak skończyłem te, ale jedna rzecz. Uczył nauczyciel, który miał siedem klas w tym czasie. I to był dalszy znany, czy krewny, taki Bruski. Ten tam na tym, ja mu musiałem całe pole jego obrabiać, a ja tam, “A”, mówi, “ty umiesz, tam umiesz, weź mi tam to zaoraj”, bo on na wsi on tak jak leśniczy, tak i ten, oni mieli małe gospodarstwa, były pensje małe. On trzymał krowy, on trzymał świnie, kury, no jak gospodarz, żeby żyć. Tak samo na tym, bo wtedy ja pamiętam, jak ja się z moim bratem Stachem, tym starszym, spotykałem w szkole, tam do Kłączna jechałem zawsze tam, czy jak na gościnę, to on się pytał mnie: “Ile ty masz pensji”? No tyle a tyle. “A ile ty masz”? “O, ja mam troszkę więcej”, a po paru latach ja się spotkałem też z tu nauczycielem [?] tu był taki tu w Studzienicach, z Półczna, to był Sierputowski, ja mówię, ten się pyta: “No, jak tam tego jest”? No tak a tak. “Ile ty teraz masz na tym”? “Troszkę więcej jak wy”, a leśniczy a nauczyciel na wsi to był taki równy poziom. I gospodarstwo prowadzili i to prowadzili. Dobra, a teraz my jedziemy dalej z tym. No i co, skończył tę czwartą klasę, wtedy ja chodziłem do zbiorczej do Studzienic, ale tam tylko też był z początku po wojnie dwóch, trzech nauczycieli w tej zbiorczej szkole. I to było małżeństwo, to było już przedwojenni nauczyciele. To byli z Kościerzyny, Szumockich małżeństwo, ale ci mieli skończone szkoły przed wojną, a co oni mieli za jedne, to nie wiem, ale byli przedwojenni nauczyciele. No i jeszcze nas po tej wojnie, ja już byłem taki starszy, wtedy mnie tam wysyłali do rodziny, bo tam dzieci się rodziły, bo różnica, jak nas jedenaście było, to piętnaście lat prawie różnicy dziećmi, nie, jak co półtora roku był prorok, albo coś się urodziło, no tak były. To ja też chodziłem, u nas najpierw z początku w Kłącznie nie było szkoły. Na te małe szkoły tak nauczyciele by nie przychodzili, nie, to najpierw te większe. Wtedy ja chodziłem w Udorpiu, wtedy ja chodziłem w Rabacinie, i tego, tego się nauczyłem w Udorpiu jedną pieśni religijną. To jeszcze zaraz po wojnie religia była w szkole, czy była “Kochajmy Pana”, jak to się dalej śpiewało, pomyślmy, kochajmy Pana, ja już zapomniałem, bo to śpiewa się, tak, to ja się nauczyłem, ale po polsku ta nauczycielka, ale tam była też nauczycielka przedwojenna, stara taka panna, to ja się nauczyłem. No i teraz dalej, jak ja do tych Studzienic, to tak chaotycznie mówię, bo człowiek już trochę zapomniał, bo to już idzie 90 lat, człowiek już jest, no i wtedy do tych Studzienic do piątej klasy. Tam i był zmiłuj się nad nią. Tam nie było ani znajomości, ani nic. To byli obcy ludzie. Trzeba się było uczyć. Moja tam się zmiłuj Pana, czy jak to się mówi. Ja się musiałem uczyć tam, czy chciałem, czy nie chcąc. To dla mnie trochę ciężko było, bo tu w tym Kłącznie ja się dużo nie nauczyłem, jak ja nie chodziłem tam. I wtedy mnie zawsze ten nauczyciel “ A weź zorz, a tam jedź, drzewa przywieź mi, konia, a ty umiesz i tak, ty tyle tam coś zdasz”. Tak, tak, umiałem, ale to mi później brakowało. No i tam już był twardy ten. I jeszcze jedno to powiem, żeby nie… I to była taka, był przedwojenny [?] i oni strasznie, no, byli tacy, pilnowali. Tacy raczej byli tacy dość i szły takie panny w wieku 16 lat, tam takie chodziły do szkoły w tych, bo te uczył, to były stare roczniki, tak jak mnie, i szły na zabawę, bo nie było dyskotek w soboty. Nie były wolne soboty. Były pracujące cały czas. To może pani pamięta, czy nie? Nie? No i pani, już te panny, ci tam szli na tę zabawę. Nie, to nie były potańcówki, czy to normalnie zabawy, potańcówka, no różnie robili tam, ale taka zabawa ja wiem, bo ja na tej zabawie też chyba byłem, jak to było. Jak, bo ja też taki starszy, wtedy ja tam też, jak to w tym wieku. No i wtedy się dowiedział ten szef, ten jej mąż, i im wstawił sprawowanie “niedostateczny” ze względu, że oni szli na zabawę. Obniżył, no jak to jest to, im wszystkim obniżył, ci, którzy byli na zabawie, a skąd? On tam się musiał dowiedzieć. No i się zrobił szum. Wtedy ja pamiętam niecoś, tego. Jak to? A to już były te lata, no, komunistyczne, no już rządził ten chyba, nie wiem, kto pierwszy był, czy Bierut, czy ktoś tam z tych był, nie, wodzem. I tam był parę partyjnych dość tam było. Leśniczy taki partyjny bardzo mocno ja pamiętam. Taka tam pracowała na gminie Peplińska, a to był ten, co to było, jak mieszkał tam ten leśniczy, ale też ja już te nazwiska zapomniałem. Mygier! To nazwisko, Mygier. I skąd on był, to ja nie wiem. No i ci się za nich wzięli, za tych nauczycieli, bo dzieciom, swoim córkom, swoim synom. Ta Peplińska, ta była mocna taka. Ta nawet tu jest u mnie, co nam wzięli to gospodarstwo, wpisana jako główna szefowa, ale to my później będziemy rozmawiali. No i obniżyli im stopnie. I, ale wtedy tak nad tym robili, że musieli iść. I oni szli w swoje strony do Kościerzyny, albo gdzieś. […] A kara? Nauczyciele w tym czasie bili. Mieli gałęzie, mieli pasek i wtedy, jak coś tam tego, ten dostał zaraz przełożony przez ławkę, albo przez co, i wtedy dawać. Ja tylko raz dostałem, raz ja dostałem, dwa razy ja dostałem raz. Raz była wycieczka ze Studzienic i z Kłączna. Takie wycieczki zrobili wtedy, no i jak to, przedtem się nie znał, dziś to się znają całe gminy, albo te zbiorcze szkoły są. Jak to chłopaki, ja już byłem taki starszy byczek i tam jeden do mnie doskakiwał, i my się chwyciliśmy dwoje. Ja go biłem. Ja go na dół wziąłem. Tak ten Szumocki tam miał jakieś, też mnie tam bił po, no, jak to, to też takie zdarzenie było na tym tego. No to mi się przypomniało. I tak dalej, i tak dalej. To jeszcze na tym. Szóstej klasy, ja nie wiem, pół roku chodziłem, czy dwa, trzy miesiące, nie pamiętam, przyjeżdżał wtedy taki inspektor z oświaty. Sprawdzał, kurator to był. Ja mam, taki Kropidłowski to był. To nawet z tych stron było, chyb ze Strzegomia pochodził oni opowiadali, nie. No i tam dokumenty będą, parę pytań do dzieciom, nie, tam jaki poziom był wysoki, czy coś. No i te dokumenty pewnie będą. No i teraz dopatrzył się, że ja byłem za stary, że ja chodziłem z tymi łączonymi klasami, trzy roczniki, że ja nie mogę chodzić, bo to już tak się unormowała ta szkoła. To i było parę lat po wojnie, 50-lata dobrze. No i mnie wyrzucił ze szkoły i ja się dziwiłem, no proszę, brat był dyrektorem i nie mógł mnie zatrzymać? Takiej rzeczy załatwić w tym czasie? No, ale widocznie nie mógł. Ja się nigdy go nie pytałem, czemu on mnie wyrzucił. No, ale tam to, wyrzucił to wyrzucił. Musiałem szukać dalej, żeby się gdzieś to siedem klas, ale to było ciężko. W Bytowie jeszcze nie było. W Studzienicach nie było wieczorowej, tam gdzieś zaoczne miały być, a ja chciałem już teraz do średniej, bo ja… […] I ja już byłem tu jako podleśniczy. Dostałem telegram, że jutro o godz. 9 matura. No trochę tam raczej dokumenty ja tam miałem przygotowane. Ja wiedziałem, że w jesieni będzie, nie, i tam troszkę tę ściągi i tam to ja sobie miałem przygotowane do tego. No i szybko, łapu-capu, listonosz przyszedł, że już tak, więc ja sobie już musiałem przygotować na wieczór pociąg do Studzienic, nie. I szybko tu, i wtedy ja już tej babci ja jeszcze nie znałem. Nie jeszcze? Nie była mężatką, a jak tak wiesz… No i wtedy szybko łapu-capu, bo tu w tym mieszkaniu ja byłem jako podleśniczy i to na emeryturę tu przyszedłem. Wtedy mnie tu w tym samym mieszkaniu. Tu ja rozpocząłem tę, jako podleśniczy ja byłem, i dalej jako emeryt na to mieszkanie tu. No i przyniósł ten telegram, szybko się spakuję i dawaj. Do Studzienic ja jechałem rowerem, czy piechotą na pociąg. I jadę. No rano tam tego, fajnie wszystko przeszedł. Idę z pociągu, już tam takie kierownik tego zaocznego, Zawierucha, mówi: “Jak trwoga to do Boga”. Też jakiś taki jest też [?], jak oni tam tego ze wszystkim, każdy tam zdenerwowany, a ja najbardziej. Ci wszyscy tak siedzą. Każdy miał swoje tam te swoje, nie, jak to jest na maturze. Osobno tam, tam, a mi przypadło przed komisją siadać. Wszystkie miejsca były zajęte. No ja usiadłem, ale ja byłem młody jeszcze tak raczej nie, ale taki zabłąkany. Zdam, czy nie zdam, ale idę. Tylko mnie to trochę, że ja tam blisko. Tam mnie nie mógł nikt, żeby coś mi tam pod, tam coś pomógł. I tylko, że ja te ściągi miałem przygotowane tam. No i tak widzę, tak myślałem, oni to chyba widzą, że ja tam coś kombinuję, ale jakoś napisałem to polskie. Bardzo ład(nie), tego, tylko gorzej, po wszystkim woła mnie przewodniczący tej komisji z polskiego, profesor taki. On uczył, taki Wiśniewski, taki dość, ale mężczyzna rozumny według mnie. I tak siedzi z tej strony i z tej, i ma otwarty ten, tę moją, tę pracę. Ja widzę – czerwono. Jeszcze z daleka tam widzę, tam coś nie jest poprawnie, jak on mnie już wołał, że tam, czemu on mnie woła, a nie innych. To jest te, a to czerwone, wtedy ja wiedziałem, o co chodzi tak mniej więcej. No i tak usiądzie, no i mówi: “Panie, skąd pan jest”? No stąd a stąd. “A czemu tyle błędów ortograficznych”? Ja jemu tłumaczyłem: ja chodziłem do niemieckiej szkoły, tego, w domu i wszędzie my po kaszubsku rozmawialiśmy, no i teraz do polskiej. No tak było. Ja mu mówiłem prawdę. Tam nie szło kombinować, ani kłamać. No i on tak myślał, myślał nad tym, spoglądał na mnie. Był dość rozumny ja widziałem, tego, i dał mi “dostateczny na dwóch szynach”. Pani wie, co to jest? “Tak”. Ostatni stopień do nieba, tak, ale zaliczył. Z tym resztą ja już szedłem. Ustanie ja tam, ja tam to sobie dałem radę, tylko najgorszy był z rosyjskim, był obowiązkowe. No, ale ci starzy, tam, jak to mówi, stare chłopy, barany, tam ja byłem według abecadła przedostatni – “S” – Szreder, nie, i wtedy mówią ci koledzy, mnie namówili, starsi. Ten profesor do mnie, ten ma swoją książkę, nie, on ci da przeczytać i przetłumaczyć, bo on tam tego, nie, ja przecież rosyjskiego się mało co nauczyłem tu w tej podstawówce. Jedną pieśń Szyroka strana moja rodnaja. Taka była, jeszcze dzisiaj ona jest taka, rosyjski, czy coś. “A może pan to zaśpiewać”? Tak. Szyroka strana moja rodnaja, Mnogo w niej lesow, polej i riek! Ja drugoj takoj strany nie znaju, Gdie tak wolno dyszyt czełowiek. Ja zapomniałem trochę tam. A ja nawet, pani, się nauczyłem jedną pieśń po Litwinach, to. Litwini byli, wojsko było, ale niech ona sobie zapisze. Wojsko było, Litwini. To było w tej wojnie światowej drugiej jeszcze przy końcu. I ci też rano mieli przed, jak już tam byli, szli na front, albo coś, wtedy oni śpiewają. To chyba był jakiś hymn ich, ja tak liczę… Szyroka strana moja rodnaja, Mnogo w niej lesow, polej i riek! Ja drugoj takoj strany nie znaju i tak dalej lala lala lala la. Litwini, Litwini to było tak. To pierwsze to było rosyjskie. Czekaj, jak to było? [śpiew] To ci tak hymn śpiewali. No dobra pani. Teraz my już jesteśmy dość dalej, ale może sobie trochę odpoczniemy.
Fragmenty relacji
