Relacje
Irena Kulwikowska
Më razã chòdzëlë do szkòłë./Razem chodziliśmy do szkoły.
Komentarz
Łacëzna to po polsku ‘łacina’: Gadac pò łacëznie jak ksądz. Bële chto sã pò łacëznie nie naùczi.
Słowo wid ma wiele znaczeń w języku kaszubskim. Wid to ‘źródło wysyłające promienistą energię, jak np. lampa, świeca itd.’, ‘nafta’, ‘światło charakterystyczne dla jakiejś pory dnia lub roku’. Wid to także ‘blask, jasność’, ‘wzork’ czy nawet ‘mniszek pospolity’. Z tym hasłem wiąże się wiele zwrotów, przysłów, wyrażeń i wierzeń. Jedno z nich dotyczy błędnych ogników, które posługują się światłem często także przybierając jego postać, czego świadectwem są ich nazwy: Czarownik z widã, Latający wid, Pùrtka z widã, Rëbôk z widã. Na Helu opowiadają sobie rybacy o błędnym ogniku, że to je wiôldżi wid jak czôpk. Ten leci jak wiatr, tańczy na gromadach trawy wyrzuconej z morza, a potem ginie w lesie. Kto za nim pójdzie, utopi się w morzu. Podobno w Tupadłach było ich bardzo dużo. Midzë dwùma widama, czyli o zmierzchu, nie można nikogo zagadywać, bo to może być dusza na pokucie, które bardzo często kończąc swą mękę ukazują się żyjącym w jasnym świetle, a strôszcë przëchòdzą we dwùch widach (o zmierzchu), abò ò dwanôsti w nocë.
CSB
Jak jô szła do szkòłë, té jô mia sédem lat. Jô mieszka w Janowie, té jô mia sztërë kilométrë do szkòłë pòdstawòwi. Té më chòdzëlë piechti. Tedë sã dzecy nie prowadzëło. Z resztą jô nie pamiãtóm, żebë mie chtos prowadzył do szkòłë, ale jô wiém, że np. no te sztërë kilométrë tam bëłë, sąsôdka téż chòdza, bëła ze mną, takô Halinka. Më razã chòdzëlë do szkòłë. Té më tam… Té më so razã chòdzëlë. Czasã i sostra nas prowadza nazôd dodóm, ale np. w zëmie, bò jô bëła baro takô môłô i drobnô. W ogóle mëma gôda, że òni mie nie chcelë przëjąc do szkòłë, bò tedë trzeba bëło miec 18 (òsemnôsce) kila, a jô le mia 16 (szesnôsce) jak jô szła do pòdstawówczi. Jô téż nie gôda pò pòlskù. Doma sã ù nas gôdało pò kaszëbsku. Terô jô jem nôstarszô z rodzeństwa. Wùjowie wszëscë gôdelë pò kaszëbskù i terô jô nie gôda pò pòlskù. Jô sã jakbë naùcza pòlsczégò w szkòle, nié. Jô mëszlã, że jô mia nawet kąsk lepi sobie przez to, bò jô sã gò ùcza tak jakbë jãzëka nieznónégò. Jô bëła òsłëchónô, bo wiadomo, że chòcôż w kòscele tedë doch bëło credo, wszëskò to bëło pò łacënie spiéwóné, nié, ale òsłëchóny człowiek béł. […] Jak jô bëła w trzecy klase, më dostelë wid. Wprowadzëlë w 1967 rokù w Janowie dopiére béł wid. Do te czasu më prze swiécach òdrôbielë lekcje, przë taczi normalny swiécë, abò przë lãpie, nié, z pétrochã. Taczé bëłë lãpë, bò téż bëłë taczé lãpë do chléwa, té më chòdzëlë z taką lãpą na rączkã. Terô to taczé òzdobné są, nié, zwëkłé z knotã, a w tim to bëła takô lãpa ze szklónym kloszã i to trzeba bëło ùważac, bò to sã czãsto pòtłëkło nama.
PL
Poszłam do szkoły, kiedy miałam 7 lat. Mieszkałam w Janowie i miałam 4 kilometry do szkoły podstawowej. Chodziliśmy piechotą. Wtedy nie prowadziło się dzieci do szkoły. Z resztą nie pamiętam, by ktoś nas prowadził do szkoły. Do szkoły chodziła ze mną sąsiadka, taka Halinka. Razem chodziłyśmy do szkoły. Czasem siostra zaprowadziła nas do domu. W zimie, ja byłam taka malutka i drobna. W ogóle mama opowiadała, że nie chcieli mnie przyjąć do szkoły, bo wtedy trzeba było ważyć 18 kilogramów, a ja ważyłam jedynie 16. Całe wujostwo mówiło po kaszubsku. Ja nie mówiłam po polsku. Nauczyłam się polskiego w szkole. Myślę, że miałam sobie przez nawet trochę lepiej, bo uczyłam się go jak języka obcego. Wiadomo, że byłam osłuchana, choć w kościele wtedy przecież credo, wszystko to było śpiewane po łacinie, ale człowiek był osłuchany. […] Gdy byłam w trzeciej klasie, założono nam prąd. Do tego momentu odrabialiśmy lekcje przy świecach, przy takiej normalnej świecy, albo przy lampie naftowej. Były takie lampy, bo były też takie do chlewa. Wtedy chodziliśmy z taką lampą na rączkę. Teraz to takie ozdobne są, zwykłe z knotem, wtedy to była taka lampa ze szklanym kloszem. Trzeba było uważać, bo ono często się nam tłukły.
Fragmenty relacji
