Relacje
Brygida Michalewicz
Pò prôwdze sã słëchało ti Wolny Eùropë, co so tam w swiecie dzeje i jak to je, bò to nie dochòdzëło./ Faktycznie słuchało się Wolnej Europy, co się w świecie dzieje i jak to jest, bo to nie dochodziło.
Komentarz
3 maja 1952 r. nadano pierwszą audycję Radia Wolna Europa z nowej siedziby w Monachium. Po dźwiękach Mazurka Dąbrowskiego z jego przejmującym początkiem „Jeszcze Polska nie zginęła” można było usłyszeć głos dyrektora rozgłośni, Jana Nowaka. Kurier ZWZ-AK, emisariusz Naczelnego Wodza i uczestnik powstania warszawskiego powiedział wówczas: „Nadejdzie jeszcze ten dzień, kiedy jutrzenka swobody zabłyśnie znowu nad Warszawą. Będzie to dzień waszego zwycięstwa, waszego triumfu – triumfu narodu, który w najgorszych chwilach nie utracił wiary! Rodacy! Gdziekolwiek jesteście – pamiętajcie: Polska żyje, Polska walczy, Polska zwycięży!”.[…] Polacy znajdowali się pod rządami totalitarnej władzy, tropiącej i bezwzględnie niszczącej jakikolwiek przejaw niezależności. I właśnie wtedy wybrzmiał głos, który przypomniał, że Polska może i powinna być inna – głos Radia Wolnej Europy. […] Pomysł stworzenia niezależnego od komunistów radia zrodził się w pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej. W 1949 r. powstał Komitet Wolnej Europy, która przedstawiała się jako pozarządowa inicjatywa obywatelska, ale w rzeczywistości była nadzorowana przez Departament Stanu USA i CIA. […] Głównym narzędziem propagandowym KWE był Radio Wolna Europa, które podawało niezależne informacje w rodzimych językach krajów satelickich Związku Sowieckiego. […] Radio nadawało w ciągu doby nawet przez 18 godzin. Dysponowało licznymi pasmami, adresowało audycje do różnych grup społecznych i środowisk (przedstawiało nawet „List do komunisty”, skierowany do członków PZPR) oraz poruszało całe spektrum spraw: od historycznych (np. prawdę o Katyniu), poprzez religijne, literackie, aż po programy rozrywkowe. […] Za słuchanie i rozpowszechnianie informacji pochodzących z RWE wprowadzono sankcje w postaci wielomiesięcznego pobytu w obozach pracy lub w więzieniu. […] Mimo surowych kar nie brakowało w Polsce tych, którzy zasiadali przed radioodbiornikami, by usłyszeć informacje o prawdziwych wydarzeniach w kraju i na świecie. To na falach radiowych RWE można było usłyszeć choćby o wydarzeniach w Poznaniu i na Węgrzech w 1956 r., wystąpieniach polskiej młodzieży i interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w 1968 r., masakrze robotników na Wybrzeżu w 1970 r. czy dekadę później o powstaniu „Solidarności”. RWE było przez cały okres PRL-u głosem nie tylko wolnej Europy, ale także wolnej Polski.
źródło: www.krakow.ipn.gov.pl
CSB
No wiész, jô już so w tëch czasach ùrodza prawie, nié. Jô sã ùrodza. W sumie to są taczé smùtné rzeczë. Przez to, że tatë brat z òbòzu nôpierwi ùceklë, bò ciocia, òni sã òżenilë w Niemcach w òbòzu i ni mòglë. Wiedzelë, że ni mògą wrócëc do Pòlsczi, a jak do Pòlsczi, ciociã to bë wzãlë do Rusków. Także òni ùceklë do Włoch, a pózni wëjachelë do Stanów. Właśnie tam w Niemczech so ùrodzało ta dwójka kuzynostwa starszô, a ta dwójka młodszô kuzynostwa ùrodza już sã w Stanach. I przez to bëło wiedno tłómaczenié so. Jak jaczis lëst przëszedł, czë cos, to mëma z tatą mùszelë so tłómaczëc. A taczé dlô mie, taczé… Jô miałam szesc lat, abò jeszcze niepełné, bò za słëchanié Wolny Europë ktos doniósł, że mëma słëchô Wolny Eùropë. Mëma bëła, terô nie pamiãtóm, na UB, czë na SB, przetrzimiwónô i mù tłómacza, tłómacza, tłómacza, tłómacza. Przez to téż, no pamiãtóm, òstałam. Tata mùszôł jachac do robòtë, a jô z tą młodszą sostrą òsta doma i bez òkno jô wëzéra, czë ta mëma jidze, czë nié. Pamiãtóm, jak jô jã òbôcza, już tam bëło sztëk drodżi widzec, jô wiém, jô sostrã òblokła w taczi cenczi kombinezon, i na sónczi, i biega za mëmą. Té jesz smarë dosta, bò jô jã mia za cenkò òblokłé. Mówiã, że to bëło ceszenié sã, że ta mëma przëszła nazôd. Ten dzéń chùdzy, te sztërdzescë òsem gòdzyn, to bëło doma bardzo smùtné, bò tata téż so głowił, co tam mògło so wëdarzëc, bò òni nie pòwiedzelë. Òni przëjachelë, wzãlë i tëli, nié. […] Na widok pòlicji na pòdwórkù, té mëma bëła całô, wiedno sã denerwòwa, nié. To bëło taczé straszné. Pò prôwdze sã słëchało ti Wolny Eùropë, co so tam w swiecie dzeje i jak to je, bò to nie dochòdzało. Ze Stanów lëstë bëłë cenzurowóné, sprôwdzóné. Nierôz ciocia cos tam, pôrã dolarów włoża, to téż tegò nie bëło, chòc bëło napisóné, że są pieniãdze, i nie bëło tëch pieniãdzy. W òstatnym rokù, w sédemdzesątim rokù wujek pò wòjnie béł pierszi i òstatny rôz sóm przëjachóny do Polsczi. Té òn tu béł, pamiãtóm, całi lato. Jesz móm òdjimczi taczé, gdze òn béł przëjachóny, właśnie z tim rodzeństwem razã przebiwôł. Nôwiãcy béł ù nas, ale tak wszësczich òdwiedzywôł. Przëpłënął Batorim do Pòlsczi. A tak z lat taczich kòmùnisticznëch… Wiész, przede wszësczim zakłamónô historia. Czedës jedynek nie bëło, ale np. mój brat, jak spitôł sã ò Katyń, to dostôł jedinkã i nie przeszedł z sódmi do ósmi klasë. Taczé bëłë restrikcje.
PL
No wiesz, ja akurat urodziłam się w tych czasach. W sumie to są smutne czasy. Przez to, że taty brat, najpierw uciekli z obozu, ożenili się w obozie w Niemczech i wiedzieli, że nie mogą wrócić do Polski, bo ciocię wzięliby do Rosji. Uciekli do Włoch, a potem wyjechali do Stanów. Starsza dwójka kuzynostwa urodziła się w Niemczech, a młodsza dwójka już w Stanach. Przez to trzeba było się tłumaczyć. Jak przyszedł jakiś list, czy coś, to mama z tatą musieli się tłumaczyć. A takie dla mnie… Miałam niespełna sześć lat. Ktoś doniósł, że mama słucha Wolnej Europy. Mama była, teraz nie pamiętam, na UB, czy SB, przetrzymywana i mu tłumaczyła, tłumaczyła, tłumaczyła. Przez to też, pamiętam, zostałam. Tata musiał pojechać do pracy, a ja z młodszą siostrą zostałam w domu i wyglądałam przez okno, czy mama idzie, czy nie. Pamiętam, jak ją zobaczyłam, widać już było kawał drogi, wiem, ubrałam siostrę w taki cienki kombinezon i na sanki, i biegłam za mamą. Wtedy dostałam lanie, bo ubrałam ją za cienko. Mówię, że to było cieszenie się, że mama wróciła. Ten dzień wcześniej, to 48 godzin, to było w domu bardzo smutne, bo tata też się głowił, co mogło się wydarzyć. Oni nie powiedzieli. Przyjechali, wzięli i tyle. […] Na widok policji na podwórku mama była cała, zawsze się denerwowała. To było takie straszne. Faktycznie słuchało się Wolnej Europy, co się w świecie dzieje i jak to jest, bo to nie dochodziło. Listy ze Stanów były cenzurowane, sprawdzane. Nieraz ciocia coś tam, parę dolarów włożyła, to też tego nie było, chociaż było napisane, że pieniądze są, i nie było tych pieniędzy. W ostatnim roku, w 1970 roku, wujek przyjechał sam do Polski po wojnie pierwszy i ostatni raz. Pamiętam, że wtedy był tu całe lato. Mam jeszcze zdjęcia, na których przebywa z rodzeństwem. Najwięcej był u nas, ale wszystkich odwiedzał. Przypłynął Batorym do Polski. A z lat komunistycznych… Wiesz, przede wszystkim zakłamana historia. Kiedyś jedynek nie było, ale np. mój brat, jak spytał się o Katyń, to dostał jedynkę i nie przeszedł z siódmej do ósmej klasy. Takie były restrykcje.
Fragmenty relacji
