Relacje
Wiktor Rogalewski
A ti, to bëlë SS, to nie bëło wòjskò / A ci, to byli SS, nie zwyczajne wojsko
Komentarz
Wojska niemieckie pojawiły się w powiecie katuskim tuż po rozpoczęciu działań wojennych na początku września 1939 roku. Bardzo szybko przystąpiono do aresztowań miejscowej elity, działczy społecznych i księży katolickich. Aktywni na tym polu byli przedstawiciele miejscowej miejszości niemieckiej skupieni w organizacji paramilitarnej Selbstschutz. Wsparcia udzielały jednak i wyspecjalizowane jednoski SS - elitarnej formacji, stanowiącej sprawne narzędzie do realizacji polityki III Rzeszy. Podczas swoich działań często wykazywali się oni brutalnością. Fragment relacji opisuje doświadczenie rodziny Rogalewskich przemocy ze strony tej właśnie formacji ze względu na pracę w majątku należącym do proboszcza i parafii katolickiej w Goręczynie.
CSB
Nadszedł ten czas, czej më wòjskò widzelë. Ti naszi starszi braca téż z pòla przëszlë, a jô jesz béł doma. Jô òpòwiôdôł, że wjechałë trzë taksówczi. Sobiszka mówi do mòji mëmë: - Wëslejce tegò knôpa, czemù ti naszi nie jidą na òbiôd! Wëslejce – to znaczi mie. – Tej jidz òbôcz, co òni tak długò robią. Jô szedł. Patrzã. Mój pasturz, zarô jak sã wchòdzëło w bramã, stoji jeden samochód, drëdżi, dali trzecy. Patrzã, co ten Alfónks tak stoji i tak rãce trzimô. A jô tam weszedł, a jô sã nie òbezdrzôł, co dali je pòd płotem. A tam stoji mój jeden brat, drëdżi i tak ze wsë, co robilë ù ksãdza w tim czasu, jak je pòtrzeba. I ti tak wszëtcë stojelë, dwùch ksãżi stojało razem na rogù. A ti, to bëlë SS, to nie bëło wòjskò, z pistoletama i kòrbaczama. A ten Alfónks sã nie òdzéwô. Jak jô sã òbezdrzôł tej jô dopiére wiedzôł, co tu sã dzeje. A ti z karabinama stojelë, co przëjachelë w taksówkach. Pò co òni przëjachelë? Rewizjã zrobilë w plebanii. A jeden samochód béł, tam sedzôł esesman. Z òtwartima dwiérzama, òn tak sedzôł w tëch drzwiach. Tedë jô czuł, ten całi óber sã òdzéwô, òni sã pitelë wszëstkò, ò strzelców Piłsudsczégò, takô òrganizacja bëła strzeleckô (…). Sã pitelë, czë bëlë przë strzelcach, co robilë, jak sã chto pòmilił, tej bilë. Kò òni wszëstkò wiedzelë, co tu sã dzeje. Z Gdańska òni przëjachelë. Òni mielë wiwiad przed wòjną. Në i tak dali, i tak dali. Terô jô chcã jic òpòwiedzec dodóm, co tu je. Nié, nié, komm, komm. I téż mie pòstawilë tam do te Alfónksa, do tegò pasturza. Òn do mie pò niemieckù, jô nie rozmiôł pò niemieckù. Pòd ten szałer tam. Òn le pòkôzôł. Tam stanąc, a tam béł kòscół zarô. Jô tam miôł klãczëc, czë co. Ale jô nie stanął twarzą do scanë, le stanął tak bòkem i patrził. A ten z karabinem stoji i gapi sã na wszëtczé stronë. W kùńcu jeden z samòchòdu, taczi fëst chłop, SS, jô pierszi rôz widzôł. Pòwoli jidze do mie, prosto na mie. Terô jô dostôł strach. Òn do mie pò niemieckù mówi cos, żebë jô sã òbrócył twarzą do szałera, a nié tak patrził. A jô dobrze nie rozmiôł. Jak òn mie złapôł za kark i mie òbrócył i przëcësnął do tëch desków. To bëła wòzarka takô, briczczi, co ksądz wëjéżdżôł. Jak mie przëcësnął! To zarô krew leca. A słuńce tak grzało w plecë (…). Ta krew mie pózni tak zastëgła, ale jô béł zesrany i zeszczany ze strachù!
PL
Nadszedł ten czas, gdy myśmy zobaczyli wojsko. Moi starsi bracia wrócili właśnie z pola, a ja byłem wciąż w domu. Opowiadałem, że wjechały trzy taksówki. Sobiszowa mówi do mojej mamy: - Niech pani wyśle tego chłopaka, dlaczego ci nasi nie idą na obiad! Niech pani wyśle – to znaczyło mnie. – W takim razie idź, zobacz, co oni tam tak długo robią. Poszedłem. Patrzę. Mój pasterz, zaraz jak wchodziło się w bramę, stoi jeden samochód, drugi, dalej trzeci. Patrzę, co ten Alfons tak stoi i ręce trzyma. Wszedłem tam i nawet się nie zorientowałem, co dzieje się pod płotem. A tam stoi mój jeden brat, drugi i kilku ze wsi, którzy robili u księdza w tym czasie, gdy była potrzeba. I tak wszyscy stali, dwóch księży także stało na rogu. A ci, to byli SS, nie zwyczajne wojsko, z pistoletami i pejczami. Alfons się nie odzywa. Rozejrzałem się, wtedy dopiero zobaczyłem, co tu się dzieje. A ci z karabinami stali, co przyjechali taksówkami. Po co oni przyjechali? Zrobili rewizję w plebanii. W jednym samochodzie siedział sobie esesman. Miał otwarte drzwi, a on siedział w tych drzwiach otwartych. Wtedy słyszałem jak ten ich szef się odzywa. Oni pytali o wszystko, o strzelców Piłsudskiego, była taka organizacja strzelecka (…) Pytali się, kto należał do strzelców, co robili, a jak ktoś się pomylił, to bili. Przecież oni wszystko wiedzieli. Oni mieli wywiad przed wojną. I tak dalej, i tak dalej. Pomyślałem teraz, że pójdę o tym opowiedzieć w domu, co się dzieje. Nie nie, komm, komm. I też postawili mnie tam blisko Alfonsa, tego pasterza. On do mnie mówi po niemiecku, ja nie umiałem po niemiecku. Każe mi pod ten magazyn. On tylko wskazał. Stanąć tam, to było blisko kościoła. Miałem tam klęczeć, czy co. Ale ja nie stanąłem twarzą do ściany, tylko stanąłem bokiem i zerkałem. A ten z karabinem stał i się gapił na wszystkie strony. Wreszcie jeden z samochodu, taki duży mężczyzna, SS, pierwszy raz widziałem takich. Powoli zmierza ku mnie, prosto do mnie. Obleciał mnie strach. Mówił coś do mnie po niemiecku, żebym się obrócił twarzą do pomieszczenia, a nie zerkał na nich. Nie rozumiałem dobrze. Jak on mnie złapał za kark i obrócił mnie, a przycisnął do tych desek. To była taka wozarka, bryczki miał tam ksiądz, jak wyjeżdżał. I jak mnie przycisnął! Od zrazu krew poleciała. A słońce tak grzało w plecy (…). Ta krew potem trochę zastygła, ale ja już byłem zesrany i zsikany ze strachu!
Fragmenty relacji
