Relacje
Genowefa Jadwiszczak
Wiész, Gduńsk béł mòcno zniszczony, tak jak jô gôdóm, a barżi béł spôlony jak zniszczony./ Wiesz, Gdańsk był mocno zniszczony, tak jak mówię, a bardziej spalony niż zniszczony.
Komentarz
Koniec II wojny światowej oznaczał dla Gdańska wielkie morze ruin. Było to dramatyczne załamanie jego historii, ale także początek odrodzenia w kształcie, który znany jest do dziś. Było ono możliwe, dzięki przybyszom z Kresów Wschodnich, Pomorza i Polski centralnej. W 1948 roku podjęto decyzję o odbudowie Gdańska po tragicznych skutkach walk w 1945 roku. Śródmieście Gdańska zniszczone zostało w 95 procentach. Gdańsk obok Warszawy i Wrocławia ustanowił tragiczne rekordy wojennych zniszczeń. A za tymi liczbami kryło się spustoszenie miasta wzniesionego rękoma najwspanialszych mistrzów holenderskiego odrodzenia i baroku, miasta, które stanowiło jeden z najpiękniejszych zespołów zabytkowych Europy północnej. Nie wszystko jednak uległo destrukcji. Pomiędzy zwałami cegieł widoczne były ocalałe bogato dekorowane fasady, a niekiedy całe budowle.
CSB
- Jô cë pòwiôda, że jô hewò robia w Hartwigù (C. Hartwig Gdynia), firma sã nazéwa Hartwig. Òna je jesz mëszlã do dzys. To bëła firma hewò nad mòrzã w Nowim Pòrce. Ta firma mëszlã jesz je, bò to je firma z wòdë, ze statkama, takô przewòzowô, i cëbùla, i wszëskò przëwòżiwëlë. Tam jô bëła za tegò gòńca, co të nie wiedza. To sã tak nazéwało. To bëło taczé pòcztowé. Na pòcztã mùszała jic załatwic, jak chca na Westerplatte mùszała jachac, bò tam przed tim jesz téż (béł) bùdink. Tam na Westreplatte przedtim bëło. Hewò òni robilë. Całô jedna strona, terô tak naprzecywkò, gdze terô je pòmnik, tam przedtim bëłë baraczi i tam bëła firma, co te statczi reperowa. Tam môłé holowniczi „Jan”, „Janina”. Te hòlowniczi tam bëłë. Té to bëła takô robòta, że jak òni mie delë, to jô jacha tam zaniesc, té do Gduńska np. bilietë wëkùpic jaczé, nié, czë co. To bëła takô robòta.
- A pani na czim jezdza?
- Jô chòdzëła wszãdze piechti.
Té jak jô przëjacha tramwajã, nié. Do Gduńska z Nowégò Pòrtu jezdzëła trójka. Terô, gdze je dom sprawiedlëwòscë hewò, gdze „Solidarność” je terô. Tam, gdze „Solidarność”, tam béł kùńcowi trójczi. Czedës nie bëło we Gduńskù tunelów, Gduńsk béł baro hewò wiãcy spôlony, bò Niemcë jak ùcékelë, té òni tegò tak nie zepsëlë, ale Ruscë jak przëszlë, to òni wszëskò pôlelë. Tam, gdze bëło, te bùdinczi np. na Straganiarsczi (ùlëcë), tam, gdze terô je Zrzeszenié, tam co drëdżi bùdink béł zepsëti. To nie bëło tak jak terô. Terô Gduńsk je piãkny. A to bëło tak, że co drëdżi bùdink béł spôlony. Ruscë, òni wszëskò spôlëlë. W Stajszewie mieszka ta białka, a òna w Nowim Pòrce bëła i òna nama wszëskò pòwiôda jak tu bëło, bò òna w czasu wòjnë tu bëła. Té òna gôda, że Niemcë ùcékelë, a to co je spôlony Gduńsk, bò zbòmbardowóny to bëło swòją drogą, bò to bëła tam bómba, tam bómba, a spôlony Gduńsk – Ruscë spôlëlë. Té jô nôwiãcy widza Gduńska, jak jô roznasziwa tã pòcztã. To mòżna bë bëło tak pòwiedzec, że roznasziwa tã pòcztã. Tu terô, gdze teater je, tu béł kùńcowi dzewiątczi. Dzewiątka jezdzëła na Stodżi przez ùl. Długą. Nie bëło tak jak terô. Ban jachôł swòją drogą, bò do Nowégò Pòrtu béł téż ban. Tu béł kùńcowi, zakrącywôł i nazôd jachôł. Tu béł kùńcowi przë teatrze. We Gduńskù 9 jezdzëła przez ùl. Długą. Wiész, Gduńsk béł mòcno zniszczony tak jak jô gôdóm, a barżi béł spôlony jak zniszczony. Ta białka, co tu bëła, to mie gôda. Z resztą jô widza. W 1953 rokù to jesz bëło wszëskò zepsëté.
PL
- Opowiadałam ci, że ja oto pracowałam w Hartwigu (C. Hartwig Gdynia), firma nazywała się Hartwig. Wydaje mi się, że funkcjonuje do dziś. To była firma nad morzem w Nowym Porcie. Myślę, że ta firma jeszcze jest, bo to firma „z wody”, ze statkami, taka przewozowa, i cebulę, i wszystko przywozili. Tam pracowałam jako goniec, czego nie wiedziałaś. Tak nazywała się moja funkcja. To było takie pocztowe. Na pocztę musiałam iść coś załatwić, jak chciałam na Westerplatte, to musiałam jechać, bo tam przedtem też był budynek. Tam na Westerplatte przedtem było. Tam oni pracowali. Z całej jednej strony, naprzeciw pomnika, były baraki i tam była firma, która reperowała statki. Tam były małe holowniki np. „Jan”, „Janina”. Była to taka praca, że jak mi dali, to ja jechałam to zanieść, potem do Gdańska np. bilety jakieś wykupić, czy coś innego. Taka to była praca.
- Czym pani jeździła?
- Chodziłam wszędzie piechotą.
Potem jeździłam też tramwajami. Do Gdańska z Nowego Portu jeździła 3. Teraz, gdzie jest dom sprawiedliwości, gdzie „Solidarność” jest teraz, był końcowy przystanek 3. Kiedyś nie było w Gdańsku tuneli. Gdańsk był bardziej spalony, bo kiedy uciekali Niemcy, to oni nie niszczyli, ale kiedy pojawili się Rosjanie, to oni wszystko palili. Tam, gdzie było, te budynki na ul. Straganiarskiej, dziś mieści się tam Zrzeszenie (Biuro ZG ZKP), tam co drugi budynek był zepsuty. Nie było tak jak jest teraz. Teraz Gdańsk jest piękny, a było tak, że co drugi budynek był spalony. Rosjanie, oni wszystko spalili. W Staniszewie mieszkała kobieta, która była w Nowym Porcie i ona nam wszystko opowiadała jak tu było, bo ona podczas wojny tu była. Wtedy mówiła, że Niemcy uciekali, a to co zostało spalone, bo zbombardowane, to swoją drogą, bomba tam, bomba tam, a spalony Gdańsk – Rosjanie spalili. Najwięcej widziałam Gdańska, kiedy roznosiłam pocztę. Tak można by nazwać moją pracę. Tu, gdzie jest teatr, był przystanek końcowy 9. 9 jeździła na Stogi przez ul. Długą. Nie było tak jak teraz. Pociąg jechał swoją drogą, bo do Nowego Portu kursował też pociąg. Przy teatrze był przystanek końcowy, zakręcał i jechał z powrotem. W Gdańsku 9 jeździła przez ul. Długą. Wiesz, Gdańsk był mocno zniszczony, tak jak mówię, a bardziej spalony niż zniszczony. Ta kobieta, która tu była, opowiadała mi to. Z resztą ja to widziałam. W 1953 roku to wszystko było jeszcze zniszczone.
Fragmenty relacji
