Relacje
Jan Zielke
Jô przëszed na bùdowã miasta / Przybyłem budować miasto
Komentarz
Obozy pracy przymusowej były zlokalizowane na całym terytorium ZSRR. Warunki bytowe były zbliżone do niemieckich obozów koncentracyjnych. Ludzie umieszczani w łagrach byli przymuszani do ciężkiej i niewolniczej pracy. Głównie pracowali przy robotach ziemno-budowlanych, wyrąbach lasów, kamieniołomach, kopalniach, budowach linii kolejowych i rurociągów. Pracy nie przerywano nawet podczas bardzo złych warunków atmosferycznych. Temperatura niekiedy spadała do minus 45 stopni Celsjusza. Czynności przy budowach wykonywano z pośpiechem i niestarannie. Więźniowie musieli wykonywać prace gołymi rękoma. Braki w ubiorze i dostępie do jedzenia powodowały szybkie zmęczenie i wyniszczenie organizmu. Prace w kopalniach wiązały się z ryzykiem wybuchu metanu i zatruciami. Podstawowymi narzędziami były kilofy, taczki i wózki. Tunele były ciasne, zapylone i panowała w nich duchota.
CSB
Jô przëszed na bùdowã miasta. To je terô dwatësãczné miasto, a czej jô tam bél, tej nie bëło nic. W zemi zemianczi bëlë, a më bëlë w taczich barakach, w celtach, taczich wòjskòwëch. Na westrzódkù piéck, a dokòla më leżelë, jo, to bëlo taczé. Tak më z pòczątkù bëlë, jak jô tam przëszed. Jo. A terôzka prawdopòdobnie òni [dwaj koledzy J. Zielke] przëszlë do kòpalnie miedzi. Ta miedz, ti co robilë w ti kòpalni, ta miedz jima plëca zeżéra. A òni ùmieralë dërch. Bò jô bél dali, jak jô bél w Karagandze, tej òni tam tëch, dze òni żëlë, tej òni przëwôżalë dzénnie calé wiedno aùto trupów òni wëwôżalë. Czej jô szed w taką szopã, jô szed zazdrzec, jô so mëslôl – Mariczné! – takô grëpa trupów wieczór òni wëwôżalë. Tej òni tak gôdają, wszëtcë sã wëkùńczëlë w ti [kòpalni]. Jô jich nie spòtkôl, jak jô przëszed dodóm, ani tegò z Gdini [Mach z Orłowa], ani tegò. A jô jinszich spòtkôl swòjich kòlegów, Sukòwsczégò pò tëlé latach, a jesz wicy, ten drëdżi, co jô ò nim gôdôl, bél z nim. A tëch, jak jô jem w dodómie, nie bëlo.
PL
Przybyłem budować miasto. Obecnie to jest dwudziestotysięczne miasto, a gdy ja tam byłem, nie było tam nic. W ziemi były ziemianki, a my w tych barakach – namiotach, takich wojskowych. Na środku piec, a myśmy leżeli dookoła. Tak to wyglądało. Takie były te początki, gdy tam przyszedłem. Tak. No i wówczas prawdopodobnie oni [dwaj koledzy J. Zielke] przybyli do kopalni miedzi. Ta miedź zżerała im wszystkim, tym co tam pracowali, płuca. I oni po kolei umierali. Ja byłem dalej, byłem w Karagandzie i oni tam tych, którzy tam byli, oni tam przywozili dziennie zawsze pełen samochód trupów, oni wywozili. Poszedłem tam w pewną szopkę, żeby zobaczyć. Myślałem sobie: Boże święty! Taką stertę trupów oni co wieczór wywożą. Mówili mi wtedy tak, że oni wszyscy się wykończyli w tej [kopalni]. Nie spotkałem ich już, gdy dotarłem do domu, ani tego z Gdyni [Mach z Orłowa], ani drugiego. A innych swoich kolegów spotkałem, Sukowskiego na przykład po tylu latach i jeszcze innych. Ten drugi, o którym mówiłem, też był z nim. A tamtych, gdy byłem już w domu, nie było.
Fragmenty relacji
