Relacje
Antoni Maszota
Taczé rzeczë z nima wërôbielë / Takie rzeczy z nimi wyrabiali
Komentarz
Niemiecki obóz Stutthof działał od 2 września 1939 roku. W pierwszych miesiącach wojny trafiło do niego wiele sankcjonowanych osób z terenu Kaszub i Pomorza. Był wśród nich wuj Zofii Gusman. Wraz ze zbliżającym się frontem wschodnim w styczniu 1945 roku podjęto decyzję o ewakuacji obozu. Ze względu na ciężkie warunki, w których poruszali się na zachód więźniowie i liczne ofiary tej akcji – zyskał on miano „Marszu Śmierci”. Więźniowie prowadzeni byli w kierunku portów, skąd mieli być ewakuowani w głąb Niemiec. Na wielodniowej trasie marszu na przełomie stycznia i lutego 1945 roku kolumny więźniów dotarły do Pomieczyna, gdzie w kościele zorganizowano nocleg. Część więźniów wykorzystała tę sposobność do ucieczki. Schronienie i pomoc uzyskali często wśród okolicznej ludności. Obóz Stutthof w trakcie ewakuacji opuściło około 10 tysięcy osób. Połowa z nich zginęła w trakcie marszu. Około 500 więźniów zbiegło i doczekało zakończenia działań wojennych. Pozostała część wyzwolona została przez Armię Czerwoną.
CSB
Za Hitlera chòdzył taczi nôgòrszi pòlicjant. Bacman, grëbi brzëch miôł. W Lëzënie bëło jich troje, béł Pula, tej béł niechle Bacman i Klatt. (…) To bëlë przëjachóny z Niemców, ale mòże z Gdańska téż mòglë bëc, bò tam téż Niemcë bëlë. Òni jezdzëlë tu, z Lëzëna, jak bëło w Wëszecënie… Z masłã, ze serã, òbjéżdżelë jaż do Łebnia, do Strzépcza. A sã ùstawilë partizancë. Béł z Lëzëna, òn mieszkô w tim, hewò, tu za Lãbòrgã, Pògòrzelicach. W ògle ten hewò - Meyer. I Meyer béł...òn mie pòwiôdôł. I òni w tim lese Wëszecyńsczim scygnãlë. Òn karabin i chcôł strzelac. A òni jemù zaszlë z drëdżi stronë. I co? Masło wzãlë, kerowcã pùscëlë nazôd òn miôł chùtczi jachac. A Klatta rozebleklë, na spódnëch bùksach i tam do Lëzëna!
I òni tu pòbòrowelë. I òni tu mielë sprowadzoné, jak tu w Tãpczu bëło, tu bëło wòjskò sprowadzoné na partizantów. Tej òni mielë tak: hewò, w Lëzënie terô przë òstatkù jak ti Sthuhofòwi szlë tej ti Pãpcë, wszëtcë ti partijny, SS-mani. Ti téż doch sã bòjelë. Wiedzelë, co bëło lós. Tej béł szkólny, nôzwëstkò Poper. A wójt béł Riegerman mët. W Lëzënie. I widzysz, ti sã delë z tima Stuhhofòwima, bò òni chcelë jich ùtopic jednëch, do Szwécje. I ti co jachelë Stuthofòwi ti bëlë òcalony. Béł z Barłomina Szplëta, mòji białczi wùjek, ten téż do ti Szwécje jachôł. I jesz z Lëzëna Jaszewiczka. A Jaszewiczka bëła tam dze żelôzny sklep je. Tam zarô. Terô ten sklep je wek. To bëło Jaszewiczczi. A pòle òna miała tam dze Wróble tã bùdã mają. I tak ti ùceklë. A mòjégò széfra z tą szpérą, tegò dostelë w Paraszënie. Falka nie żëje, òni gò prowadzëlë na czedze. A co òni zrobilë to jô nie wiém. Tak òni z nima wërôbielë.
PL
Za Hitlera chodził najgorszy policjant, Batzmann. Miał gruby brzuch. W Luzinie było ich troje, był Pulla, dajmy na to Batzman i Klatt (…) Przybysze z Niemiec, ale może i z Gdańska, tam też byli Niemcy. Jeździli tu, z Luzina, jak byli w Wyszecinie… Z masłem, serem objeżdżali aż do Łebna, Strzepcza. I ustawili się partyzanci. Był z Luzina, mieszka w Pogorzelicach pod Lęborkiem niejaki Meyer. Opowiadał mi - byli w wyszecińskim lesie. On - karabin i chciał strzelać. A oni zaszli go od drugiej strony. Zabrali masło, kierowcę puścili, miał szybciej jechać do Luzina. A Klatta rozebrali i w samej bieliźnie musiał iść do Luzina.
Poszukiwali ich. Sprowadzili wojsko na partyzantów. W czasie, kiedy więźniowie ze Stutthofi przechodzili przez Luzino, ci partyjni, SS - oni się bali. Wiedzieli, co się święci. Był też nauczyciel Popper i wójt Riegemann. Chcieli ich utopić. Dlatego wraz ze Stuthowiakami uciekli do Szwecji. I ci Stuthowiacy, którzy uciekli do Szwecji, ci byli ocaleni. Był Split z Barłomina, wujek mojej żony. Oni też jechał do Szwecji. I pani Jaszewicz z Luzina. Mieszkała tam, gdzie jest „sklep żelazny”. Chociaż tego sklepu już tam nie ma. To do niej należało. A pole miała tam, gdzie swój dom mają Wróblowie. A tego z tą nogą, złapali w Paraszynie. Falk nie żyje, prowadzili go na łańcuchu. Co z nim zrobili? Nie wiem. Takie rzeczy z nimi wyrabiali.
