Relacje
Zofia Gusman
Ale wëprowadz mie! / Ale wyprowadź mnie!
Komentarz
Niemiecki obóz Stutthof działał od 2 września 1939 roku. W pierwszych miesiącach wojny trafiło do niego wiele sankcjonowanych osób z terenu Kaszub i Pomorza. Był wśród nich wuj Zofii Gusman. Wraz ze zbliżającym się frontem wschodnim w styczniu 1945 roku podjęto decyzję o ewakuacji obozu. Ze względu na ciężkie warunki, w których poruszali się na zachód więźniowie i liczne ofiary tej akcji – zyskał on miano „Marsuz Śmierci”. Więźniowie prowadzeni byli w kierunku portów, skąd mieli być ewakuowani w głąb Niemiec. Na wielodniowej trasie marszu na przełomie stycznia i lutego 1945 roku kolumny więźniów dotarły do Pomieczyna, gdzie w kościele zorganizowano nocleg. Część więźniów wykorzystała tę sposobność do ucieczki. Schronienie i pomoc uzyskali często wśród okolicznej ludności. Obóz Stutthof w trakcie ewakuacji opuściło około 10 tysięcy osób. Połowa z nich zginęła w trakcie marszu. Około 500 więźniów zbiegło i doczekało zakończenia działań wojennych.
CSB
Na drëdżi dzéń òni wëchòdzëlë z tegò kòscoła. Terô jô mësla, że tam ten wùjek béł [Albert Czerwiónka]. Jô za tim wùjkem wëpatrziwóm. Jô mia jesz kankã z grochem téż. Òni bëlë ti lëdze tak głodny, żebë pan wiedzôł, jak òni bëlë głodny... Jô tã kankã z tim grochem jima pòdała. Jak òni jã złapilë! To òna sã wszëstka wëla, tak naprzecyw zwònicë to bëło. Jak òni to rãkama wëbiérelë. Òni to tak brelë tima rãkama, jaż do piôskù òni to wëbrelë, tak òni bëlë głodny. I tedë jô jesz pamiãtóm, że taczi chłop do mie przëszedł. Òn tam sã jakòs pòd płotem chòwôł, to bëła satka ten płot. Terô to je ze sztachétów. Òn pòd tim wëlôzł, ale terô co? Òn tu dzes niedalek mieszkôł, pòd Gdinią, stądka òn béł. Kòżdi na drogã miôł koc. I terô òn z tim kocem wëszedł. I òn do mie gôdôł: - Pòj dzéwczã, wëprowadz mie. – Ale jô gôdóm, jô czekóm na wùjka, jô ni mògã. – Ale wëprowadz mie – òn gôdôł. – Tilkò kawał, a tedë jô móm bliskò dodóm. – Tak jô złapia ten koc. Terô na głowã gò założëc – to bë bëło widzec. Bò òni tu łazëlë, a tima kòlbama tëch lëdzy pòpichelë. A psë szczekałë jak òszôlałé. A jô gôdóm: - Jô móm strach, jô tam nie jidã. - A òn mie prosył, le na tã górkã, bò jô móm tak bliskò tu… Jô so mësla, ale terô jak. Jô ten koc zrobia na pół i zrobiã mù taką pelerinã. I tedë jô gò wëprowadzã na Krôsną Górã. Wié pan, dze je Krôsnô Góra? Zarô za Pòmieczënem. Terô to ju tak nie je, bò tam je szosa i to je zrównioné Ale dawniej na to sã mówiło Krôsnô Góra. I tam jô gò wëprowadza i òn szedł. A jesz niedôwno tu béł przëszłi taczi krewniak mój i òni ò tim òpòwiôdelë. A jeden chłopak młodszi, òn gôdôł, że òn so przëpòminô, że jegò dżadek gôdôł, że jaczés dzéwczã gò wëprowadzëło. A jô gôdóm: - Wiész të co, to bëła jô!
PL
Na drugi dzień oni wychodzili z tego kościoła. Myślę sobie, że tam mój wujek będzie [Albert Czerwionka]. Wypatruję za nim. Miałam jeszcze ze sobą bańkę z grochem. Oni byli tak bardzo głodni, gdyby pan wiedział, jak oni byli głodni… Podałam im tę bańkę z grochem. Jak oni ją złapali! Wszystko się z niej wylało. Tak naprzeciw dzwonnicy to było. Jak oni to wybierali rękami. Brali to tymi rękami, aż do piasku oni to wybrali, tak oni byli głodni. I pamiętam jeszcze, że podszedł do mnie pewien mężczyzna. On się gdzieś tam chował pod płotem, to była wówczas siatka. Teraz on jest ze sztachet. On pod tym jakoś wyszedł i co teraz? Gdzieś niedaleko tu mieszkał, pod Gdynią, stamtąd on pochodził. Na drogę każdy miał koc. I on z tym kocem wyszedł. Mówił do mnie: - Chodź dziewczę, wyprowadź mnie. – A ja mówię, że czekam na wujka, nie mogę. – Ale wyprowadź mnie – on mówił. - Tylko kawałek, a potem sam już pójdę do domu. – Tak ja złapałam ten koc. Nie mogłam go mu założyć na głowę, bo byłoby to widoczne. Oni tu wszędzie łazili i kolbami popychali tych nieszczęśników. A psy ujadały jak szalone. Mówię do niego: - Boję się, ja tam nie idę. – A on prosił, tylko na tą górkę, bo dalej już mam blisko… Myślałam sobie, jak to zrobić. Wzięłam ten koc na połowę i zrobiłam mu taką pelerynę. I wtedy wyprowadziłam go na Krasną Górę. Wie pan, gdzie jest Krasna Góra? Zaraz za Pomieczynem. Teraz już jej nie ma, bo tam prowadzi szosa i to zostało wyrównane. Ale dawniej mówiło się na to Krasna Góra. I tam go wyprowadziłam, i on poszedł. A jeszcze niedawno był tu mój krewniak i oni o tym rozprawiali. Wówczas jeden młodszy chłopak mówił, że przypomina sobie, jak jego dziadek opowiadał, że jakaś dziewczyna go wyprowadziła. A ja mówię do niego: - Wiesz co, to ja nią byłam!
Fragmenty relacji
