Relacje
Edmund Szymikowski
Òne bëłë nié leno znóné w Żukòwie. Òne bëłë na całëch Kaszëbach znóné/ Były znane nie tylko w Żukowie, ale na całych Kaszubach
Komentarz
19 lipca 1989 roku z inicjatywy żukowskiego oddziału Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego na ulicy Gdyńskiej w Żukowie odsłonięto obelisk poświęcony Zofii, Jadwidze i Robertowi Ptach, zasłużonym hafciarkom kaszubskim i ich ojcu - działaczowi społecznemu i narodowemu. Napis na obelisku brzmi: „Dom rodzinny Ptach Zofii, 1896 -1970, Jadwigi, 1902-1968, twórczyń szkoły haftu kaszubskiego, kontynuatorek hafciarskich tradycji norbertanek i ich ojca Roberta, 1860-1940, współzałożyciela Banku Ludowego w Żukowie”. Zofia i Jadwiga Ptach były wnuczkami Marianny z d. Okuniewskiej (ur. 1820), która była hafciarką – uczennicą ostatnich norbertanek w Żukowie.
CSB
Jô miôł 10 lat, jak mie sostrë Ptach, Jadwiga i Zofia, zaprosëłë do se, bò jô podobno dosc dobrze risowôł i malowôł. Òne ò tim wiedzałë. Òne wzãłë mie do se, żebë jô jich wzorë malowôł akwarelama, farbkama. Tak sã zaczãła mòja miłosc do haftu kaszëbsczégò. Dosc czãsto jô ù nich béł i òbserwòwôł jak Jadwiga całi czas wësziwa. Mie to bëło cos dzywnégò, że jigłą i nitką mògła wëszëwac taczé wiszenczi, kwiatë, lëstë. Jô patrzôł na to, a òna mie sã spita, czë jô bë chcôł sã naùczëc wëszëwac. Czemù nié. Dała mie kawałeczek płótna, namalowa tam wiszenkã na gałązce i dała nitkã, jigłã i pòwiedza w jaczi spòsób to wëszëwac. Najpierw krótszi sceg, dłëgszi, dłëgszi, pózni znôwù krótszi. Wëszło tak, jakbë bëło wëmalowóné. Jak òbôcza, że jô jigła wzął w pôlce, to mówia: „Z cebie to dô dobrégò hafcarza”. Mówiã: „A czemu”? „Bo ty odpowiednio trzimôrz jigłã”. Sostrë Ptach sã naùczëłë òd swòji babczi. Òna je, ta óma, naùcza wësziwkù. Ù nich doma pòdobnoż knôpi, chłopi wësziwelë téż. Brat i òjc wësziwôł. Także to bëło rodzynné ù nich. W czas wòjnë Jadwiga bëła w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück. Pò wòjnie òna wróca do Żukòwa baro òsłabionô fizyczno. Stąd ji zajinteresowanié wësziwanim doma, żebë sedząc wëszëwac i cos robic. Jadwiga bëła młodszô, Zofia bëła starszô. Zofia barżi sã zajima gòspòdarstwã domòwim, sprzątanim, gòtowanim, ale téż risowa wzorë i wësziwa, jak mia wòlné. Mògã pòwiedzec baro sympaticzné białczi. Z resztą, jakbë nie bëłë, to jô bë tam pewno nie chòdzył. Ni miałë swòjich dzecy, to mòże temu jô so tam dobrze czuł. Pòza tim mie sã baro widzało ù nich w jizbie. Bëło bardzo ładnie. Na stole pòd taczim szkłã bëła serweta z kaszëbsczim wzorã. Mie to bëło dzywné, że na stole bëła takô grëbô sziba. To bëło cos dzywnégò dlô mie. Na łóżkù piãknô pòdëszka z haftã kaszëbsczim, na scanie makatka. Mie to sã baro widzało. Stąd pewno zainteresowanié żukòwsczim haftã ù mie. Òne przede wszësczim wësziwałë nôprzód dlô Cepelii, to bëła spółdzelniô w Kartuzach. Jiné białczi téż wësziwałë do Cepeli. Òne sã tam spòtikałë razã. Jadwiga i Zofia jima pòwiôdałë i sprôwdzałë, jak òne to robią. Pózni òne skùńczëłë z Cepelią współpracã i zaczãłë same wëszëwac na włôsné pòtrzebë. Òne miałë wiele zamówień do ambasad różnëch krajów. Miałë swòji robòtë wiele. Òne bëłë nié leno znóné w Żukòwie. Òne bëłë na całëch Kaszëbach znóné. Tam przëjéżdżelë dziennikarze. Jô pamiãtóm, że tam pierszé spòtkania z Jizabelą Trojanowską bëłë. Mùszã pòwiedzec, że òpòwiôdałë mie panie Ptôch, że czedës na jaczims spòtkaniu z jinëch strón Pòlsczi bëlë. Bëlë téż Górale. Òni sã sztridowelë, że serce to nie je kaszëbsczi element, że to je górlasczi element. Zofia Ptôch gôdô: „Chwileczkã, jak to tak mòże bëc. Kaszëbi serca ni mają? Tak samo jak Górale mają serce, tak i Kaszëbi téż mają serce”. Do dzysô jô to pamiãtóm.
PL
Miałem 10 lat, gdy siostry Zofia i Jadwiga zaprosiły mnie do siebie. Podobno bardzo dobrze malowałem. One wiedziały o tym i dlatego zaprosiły mnie, bym namalował ich wzory akwarelami. Tak zaczęła się moja miłość do haftu kaszubskiego. Często u nich bywałem i obserwowałem, jak Jadwiga wyszywała. Dziwiło mnie, że igła i nitką można wyszywać wisienki, kwiaty, liście. Patrzyłem na to, a ona zapytała, czy chciałbym nauczyć się wyszywać. Dlaczego nie. Dała mi kawałeczek płótna, namalowała wisienkę na gałązce, dała igłę i nitkę, i powiedziała w jaki sposób to robić. Najpierw krótki ścieg, potem długi, długi i znowu krótki. Wyglądało tak, jakby było wymalowane. Jak zobaczyła, w jaki sposób wziąłem igłę w palce, powiedziała: „Ty będziesz dobrym hafciarzem”. Zapytałem: „Dlaczego”? „Bo ty odpowiednio trzymasz igłę”. Siostry Ptach nauczyły się haftu od swojej babci. U nich w domu podobno mężczyźni też wyszywali. Brat i ojciec wyszywali. To było u nich rodzinne. W czasie wojny Jadwiga była w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück. Po wojnie wróciła do Żukowa bardzo osłabiona fizycznie. Stąd jej zainteresowanie haftem. Wtedy mogła być w domu i pracować. Jadwiga była młodsza, Zofia była starsza. Zofia zajmowała się raczej gospodarstwem domowym, sprzątaniem, gotowaniem. Gdy miała wolny czas, rysowała wzory i wyszywała. Mogę powiedzieć, że były to bardzo sympatyczne kobiety. Gdyby było inaczej, pewnie bym do nich nie przychodził. Nie miały swoich dzieci. Może dlatego dobrze się tam czułem. Poza tym bardzo podobało mi się u nich w pokoju. Było bardzo ładnie. Na stole pod szkłem była serweta z kaszubskim wzorem. Dziwiło mnie, że na stole była taka gruba szyba. To było coś dziwnego dla mnie. Na łóżku piękna poduszka z haftem kaszubskim, na ścianie makatka. Bardzo mi się to podobało. Stąd pewnie moje zainteresowanie haftem żukowskim. Przede wszystkim wyszywały dla Cepelii, to była spółdzielnia w Kartuzach. Inne kobiety również wyszywały do Cepelii. One się tam spotykały. Jadwiga i Zofia sprawdzały, jak wyszywają. Potem skończyły współpracę z Cepelią i zaczęły wyszywać na własne potrzeby. Miały wiele zamówień do ambasad różnych krajów. Miały dużo pracy. Były znane nie tylko w Żukowie, ale na całych Kaszubach. Przyjeżdżali do nich dziennikarze. Pamiętam, że tam było moje pierwsze spotkanie z Izabelą Trojanowską. Muszę powiedzieć, że panie Ptach mi opowiadały, że kiedyś na jakimś spotkaniu byli ludzie z różnych stron Polski. Byli też Górale. Kłócili się, że serce nie jest kaszubskim elementem, a góralskim. Zofia Ptach mówi: „Chwileczkę, jak to tak może być. Kaszubi nie maja serca? Tak samo jak Górale mają serce, tak i Kaszubi mają serce”. Do dzisiaj to pamiętam.
