Relacje
Stefania Kobus
Niemcë bëlë taczégò zdania, że „mądré głowë” mùszałë zdżinąc./Niemcy uważali, że „mądre głowy” musiały zginąć.
Komentarz
Kartuzy zostały opanowane przez oddziały we wrześniu 1939 r. W zajętym mieście, jak również na terenie całego powiatu kartuskiego, Niemcy od razu przystąpiły do rozprawy z polską ludnością, w tym zwłaszcza z przedstawicielami lokalnej elity politycznej, gospodarczej i intelektualnej. Na terenie powiatu kartuskiego głównym miejscem kaźni stały się Lasy Kaliskie, położone około 3 kilometrów od Kartuz oraz lasy należące do nadleśnictwa Sarni Dwór w pobliżu Egiertowa. Jesienią 1939 r. zamordowano w obu tych miejscach kilkuset mieszkańców Kartuz i okolicznych miejscowości.
Na trasie prowadzącej do Kartuz znajduje się pomnik wykonany z ciosanych kamieni. Nad nim wznosi się betonowy krzyż i tablica z napisem : „Miejsce bohaterskiej śmierci 329 Polaków zamordowanych przez hitlerowców w latach 1939 – 1945. Cześć ich pamięci.”
CSB
No to jedzemë pò kaszëbskù. Jak wòjna wëbùchła, tej ùrzãdnicë mùszelë wëjachac, bò Niemcë bëlë taczégò zdania, że „mądré głowë” mùszałë wszëtkò zdżinąc. I tak bëło. Òni jich wëwiozlë, ksãżi, naùczëceli, kòżdégò. Tu ze Somònina chwëcëlë 7 òsób, wszësczich kòlejarzów, lesnëch. Midzë nima béł mój òjc. […] I pò jaczims czasu òni przëszlë do nas, pòlicjô. Jeden taczi môłi, grëbi, a jeden taczi, że tu bë sã nie zmiescył w tëch dwiérzach, taczi wësoczi. SA mùndur ùbróny. Òni do Schwarza (lesnégò). Tata jich prowadzył do pòkòju, gdze òn béł. „Zabieramy pana do przesłuchania w sprawie mieszkania”. Żebë mój tata béł wiedzôł, bë sã schòwôł, abò co. Jak òni z nim szlë, a ten drëdżi wszedł do kùchnie, tata kòrczi mòji mëmie òbijôł, a òn mówi: „Sie kommen mit”. Pan idzie z nami na przesłuchanie. Mëma zaczãła płakac, rozpacziwa. A ten mówił, że òna mia sã ùspòkòjic, że to le bãdze na dwa dni, a tej òn wrócy. Pò jaczims czasu më sã dowiedzelë, że òni są w Kartuzach. […] Më czekelë, czekelë. Wòjna sã skùńcza. Òni mówielë, że òni z nima jadą do robòtë do Niemiec. Nie szlë, nie szlë. Nick më sã nie doczekelë, ani lëstu, ani nicze. Wëzérelë kòżdi dzéń za brifką, że òn przińdze, przëniese jakąs wiadomòsc. Żódny wiadomòscë nie bëło. Pózni më sã dowiedzelë. […] Òni widzelë, jak òni jachelë tim samòchòdã. Mój tata sedzôł na bórce, a ju z drëdzi stronë béł SS-Man z karabinã. Tam samòchód béł òbładowóny. I tam do Kalësków, do lasu. […]
PL
No to jedziemy po kaszubsku. Jak wojna wybuchła, to urzędnicy musieli wyjechać, bo Niemcy byli takiego zdania, że wszystkie „mądre głowy” musiały zginąć. I tak było. Oni ich wywieźli, księży, nauczycieli, każdego. W Somoninie złapali 7 osób, wszystkich kolejarzy i leśnych. Między nimi był mój tata.[…] I po jakimś czasie oni przyszli do nas, policja. Jeden taki niski, gruby, a jeden taki, że tu by się nie zmieścił w tych drzwiach, taki był wysoki. SA mundur ubrany. Oni do Schwarza (leśniczego). Tata ich prowadził do pokoju, gdzie on był. „Zabieramy pana do przesłuchania w sprawie mieszkania”. Gdyby tata to wiedział, to schowałby się. Jak oni z nim szli, ten drugi wszedł do kuchni. Tata obijał mojej mamie korki. Ten mówi: „Sie kommen mit”. Pan idzie z nami na przesłuchanie. Mama zaczęła płakać, rozpaczała. Ten mówił, że miała się uspokoić, że to będą jedynie dwa dni, a potem tata wróci. Po jakimś czasie dowiedzieliśmy się, że oni są w Kartuzach. […] Czekaliśmy, czekaliśmy. Wojna się skończyła. Mówili, że jadą z nimi na roboty do Niemiec. Nie wracali, nie wracali. Niczego się nie doczekaliśmy, ani listu, ani niczego. Wyglądaliśmy każdego dnia listonosza, który przyjdzie i przyniesie wiadomość. Żadnej wiadomości nie było. Później się dowiedzieliśmy. […] Oni widzieli, jak jechali samochodem. Mój tata siedział na burcie, a już z drugiej strony był SS-Man z karabinem. Tam samochód był obładowany. I tam do Kalisk, do lasu. […]
