Relacje
Genowefa Jadwiszczak
Më gôdelë na nich flichtlindzë. Ruscë jich prawie dostelë ù nas w Stajszewie, doszlë z tegò Mirochòwa./ Mówiliśmy na nich flichtlindzë. Rosjanie złapali ich u nas w Staniszewie, doszli z Mirachowa.
Komentarz
Wkroczenie Armii Czerwonej i klęska wojsk III Rzeszy w 1945 roku spowodowała wielką migrację, która nie zdarzyła się jeszcze w dziejach Europy. Wiele milionów Niemców, między innymi z Wielkopolski, Prus Wschodnich, Pomorza, Śląska i Kraju Sudeckiego, bezpośrednio po II wojnie światowej zmuszono do opuszczenia dotychczasowych domów i wyjazdu, często w horrendalnych warunkach transportu, do nowych, okrojonych terytorialnie Niemiec. Wiele niemieckich rodzin utraciło domy wraz z całym dobytkiem. Niemieckich uchodźców, którzy opuszczali teren Kaszub, nazywano flichtlingama.
CSB
Òna (mëmùszka) piekła plińce. Sąsôd wrzeszczi, stôrô mëma przëbiegła. Stôrô mëma niżi, Elwarcë w górze mieszkają, a bùdink niżi ta stôrô mëma mieszkô, mòja babcza. I té òna gôdô: „Të ti plińce pieczesz, wezta sã chòwta, bò to je wòjna”! Ruscë szlë òd Mirochòwa. Té mëmùszka nas chùtkò wzãła. Të wiész, co to je kùla, co są bùlwë? Té më chùtkò, mëmùszka z nama wnëka, bò nas bëło wiãcy. Mëmùszczënô sostra w Gdini mieszka i miała troje dzecy. Jak sã miała wòjna rozpòcząc, té z Gdini, z Gduńska kôzelë, chto chce, mô wëjachac na wies. Té ta cotka przëwiozła. Jô bëła i mój brat. Òn sã nazéwôł Kąkòl. Mëmùszka sã òżeniła za Kąkòla i béł i mój brat. Té do ti kùlë bëło piãc dzecy, mëmùszka i stôrô mëma. W ti kùlë më sedzelë. To jô pamiãtóm. Hewò Niemcë ùcékelë, a Ruscë jich gònilë. Przëszło wòjskò, Ruscë szlë, a tam stądka, kòl Ptôków, òni pòstawilë tã kaczuszã (tak òni gôdelë na to). Të wiész, co to je kaczusza? To strzélô baro dalekò. Të tam gdzes co nalézesz pewno. Òni gôdelë, że tą kaczuszą òni strzélelë. Té òni strzélelë i tam ni mógł nicht… Té òni tam z tim strzélanim. Më richtich nie wiémë jak to je, bò bëło piãc hewò lëdzy zabitëch. Ruscë zabiti i Niemcë. Chòc to wòjskò szło drogą, a òni òd Mirochòwa z ti stronë strzélelë tima kaczuszama, to òni nie wiedzelë, w kògò òni strzélelë. Òni mëslelë, że tu są wszëscë Niemcë, a Niemcë ùcékelë. Më tu sedzelë hewò długò, całi dzéń, jaż òni wszëscë… To bëło reno, tak jak mëmùszka plińce piekła. To bëło na frisztëk, to bëła tam gdze ósmô, czë dzewiątô (gòdzëna). Té më sedzelë jaż całą, do wieczora. Më ni mòglë wëlażac. Przez Stajszewò ùcékelë Niemcë, całi rodzënë. Òni ùcékelë wòzama, samòchodama, wòzë z kòniama. Të wiész, wóz wiôldżi, òni mielë plandeczi pòłożoné i tam òni mielë całi swój dobëtk. Më gôdelë na nich flichtlindzë. Ruscë jich prawie dostelë ù nas w Stajszewie, doszlë z tegò Mirochòwa. Té òni òstôwielë kto co mógł, i ti wòsjkòwi Niemcë, i ti. To nie bëło ju niemiecczé wòjskò, bò tu le bëlë lëdze niemiecczi. Òni wsôdelë na kònie òd tegò, jaczi mielë samòchòdë i ùcékelë pòd Wejherowò. Ten całi dobëtk, co òni mielë, hewò ti Niemcë w tëch wòzach, òni to wszëskò òstawilë. Jô cë gôda, że jô le szła z mëmùszką. Naszi szlë, bò wele tam téż nie bëło tak do jedzeniégò, żebë chtos tam miôł niewiadomò jak długò. Jak mëmùszka mia tëli dërch dzecy, nas piãc razã z cotką, té ti straszi jak mëmùszka, czë stôrô mëma, òni szlë do tëch wòzów i so tam wëbiérelë. Òni tam mielë i szmôłt, i chléb i wszëskò, bò òni mielë të wiész, jaż òni dojadą do Wejherowa. Hewò, starszi brelë wszëskò do jedzeniô, a dzecë wlôżałë i wëszukiwałë. Jô so taką wiôlgą pùpã wëszuka. Té jô jã miała, nie pamiãtóm, czë jeden dzéń, czë dwa. Jô bëła tak rôd. Òna chòdzëła, ta pùpa. Jak jô òczë zamknã, to jô jã richtich widzã, tã pùpã. Wele, tëli lat to je. Jô richtich widzã, jak òna chòdzëła. Jak jô jã pòstawiła, té òna tak chòdzëła. To bëło nama czãżkò. Cotka òstawiła te dzecë. Mëmùszka sprzeda kòmùs tã pùpã. Jô płaka i płaka, ale to nic nie pòmògło. Jak to na wsë, jedny mają wiãcy, gbùrze mają wiãcy, tak jak ti Kwidzyńscë. To bëlë hewò wiôldżi gbùrze. Nie wiém kòmù mëmùszka sprzeda tã pùpã, ale jô jã móm w òczach do dzysô.
PL
Ona (mama) piekła placki ziemniaczane. Sąsiad krzyczy, „stara mama” przybiegła. „Stara mama” niżej, Elwartowie w górze mieszkają, a budynek niżej ta „stara mama”, moja babcia. I wtedy ona mówi: „Ty tu placki ziemniaczane pieczesz? Chowajcie się, bo to jest wojna”! Rosjanie szli do Mirachowa. Wtedy mama nas szybko wzięła. Wiesz, co to jest kùla (pòl. jama, dół, bunkier), tam, gdzie są ziemniaki? Wtedy my w nogi, mama wbiegła z nami, było nas więcej. Siostra mamy mieszkała w Gdyni i miała troje dzieci. Jak wojna miała się rozpocząć, wtedy z Gdyni, z Gdańska kazali, kto chciał, wyjechać na wieś. Wtedy ciocia ich przywiozła. Byłam ja i mój brat. On nazywał się Kąkol. Mama wyszła za Kąkola i był i mój brat. Wtedy w jamie było pięcioro dzieci, mama i babcia. W tym „bunkrze” siedzieliśmy. To pamiętam. Oto Niemcy uciekali, a Rosjanie ich gonili. Przyszło wojsko, Rosjanie szli, a koło Ptaków oni postawili kaczuszã (tak oni na to mówili). Wiesz, co to kaczusza? To strzela bardzo daleko. Ty pewnie gdzieś to znajdziesz. Oni mówili, że tą kaczuszą strzelali. Wtedy strzelali i tam nikt nie mógł… To oni z tym strzelaniem. My tak naprawdę nie wiemy jak to jest, bo było pięć osób zabitych. Rosjanie zabici i Niemcy. Chociaż to wojsko szło drogą, a oni od strony Mirachowa strzelali tymi kaczuszama, to nie widzieli, w kogo strzelali. Oni myśleli, że tu wszyscy to Niemcy, a Niemcy uciekali. My tu siedzieliśmy długo, cały dzień, aż oni wszyscy… To było rano, tak jak mama piekła placki ziemniaczane. To było na śniadanie, około godziny 8, bądź 9. Siedzieliśmy do wieczora. Nie mogliśmy wychodzić. Przez Staniszewo uciekali Niemcy, całe rodziny. Oni uciekali wozami, samochodami, wozami konnymi. Ty wiesz, wielki wóz, na który położyli plandeki i tam mieli cały swój majątek. Mówiliśmy na nich flichtlindzë (pòl. uchodźcy). Rosjanie złapali ich u nas w Staniszewie, doszli z Mirachowa. Wtedy każdy zostawiał to, co mógł, i wojskowi Niemcy i ci. To nie było już niemieckie wojsko, bo byli tu tylko ludzie niemieccy. Wsiadali na konie, do samochodów i uciekali pod Wejherowo. Ten cały majątek, którzy mieli Niemcy w tych wozach, zostawili. Mówiłam ci, że poszłam tylko ja z mamą. Nasi szli, bo tam przecież nie było tak do jedzenia na nie wiadomo jak długo. Jak mama miała tyle dzieci pod opieką, nasza piątka i ciotka. Wtedy ci starsi jak mama, czy babcia, poszli do tych wozów i sobie tam wybierali. Oni tam mieli smalec, chleb, wszystko, żeby mieli, ty wiesz, aż dojadą do Wejherowa. Starsi brali wszystko to, co nadawało się do jedzenia, a dzieci wchodziły i szukały. Ja wyszukałam dla siebie taką dużą lalkę. Nie pamiętam, jak długo ją miałam. Dzień, może dwa. Bardzo się cieszyłam. Ta lalka potrafiła chodzić. Jak zamknę oczy, to widzę ją bardzo dokładnie. Oj, to już tyle lat. Widzę dobrze, jak chodziła. Tak, jak ją postawiłam, tak ona chodziła. Było nam ciężko. Ciocia pozostawiła swoje dzieci. Mama sprzedała komuś tę lalkę. Bardzo płakałam, ale nic to nie pomogło. Jak to na wsi, jedni mają więcej. Wielcy gospodarze, jak Kwidzyńscy, ci mieli więcej. Nie wiem komu mama sprzedała tę lalkę, ale mam ją w oczach do dzisiaj.
Fragmenty relacji
